Campagnebeeld van de tentoonstellingHet Rijksmuseum van Oudheden in Leiden en het Allard Pierson Museum in Amsterdam hebben een dubbeltentoonstelling samengesteld over de cultuur van de Etrusken. De tentoonstelling is sinds vrijdag te bezoeken.
Zo’n drieduizend jaar geleden, ruim voor de komst van de Romeinen, was de Etruskische cultuur de hoogst ontwikkelde beschaving in centraal Italië. Het Rijksmuseum van Oudheden (RMO) en Allard Pierson Museum vertellen de komende maanden het verhaal over Etruskische rijkdom, religie, macht en pracht. Elk vanuit een eigen invalshoek. In Leiden komt de Etruskische vrouw aan bod, in Amsterdam de Etruskische man.
In Umbriё en Toscane zijn nog altijd veel ruïnes van Etruskische graven te vinden en in de Italiaanse musea is nog veel Etruskische kunst te vinden, van prachtig goudsmeedwerk tot kleurrijke schilderingen in graftombes.
Van en over de Etruskische cultuur zijn weinig teksten overgeleverd. De archeologische grafvondsten zijn daarom een belangrijke informatiebron. In het huidige Toscane en delen van Umbrië en Latium bevinden zich verschillende dodensteden (necropolen) en zijn duizenden graven uitgehouwen in de rotsen. Beroemd zijn vooral de graftombes van Cerveteri (7e–4e eeuw v.Chr.).
Etruscanning 3D
Naar aanleiding van de tentoonstelling heeft het Allard Pierson Museum het Europese project Etruscanning 3D opgezet. Verschillende musea en onderzoeksorganisaties uit Nederland, België en Italië houden zich in het kader van dit project bezig met de mogelijkheden van driedimensionale reconstructie en visualisatie van Etruskische tombes.
‘Etruscanning’, virtuele reconstructie van de Regolini-Galassi graftombe – Foto: Mike Bink
De Etruskische graven worden minutieus gescand en alle grafvondsten zijn opnieuw onderzocht. De 3D-reconstructie die hiermee ook voor de tentoonstelling is ontwikkeld, is interactief en reageert op loopbewegingen van de individuele bezoeker zodat die zich als het ware in de tombe waant.
Inwoners van Montecchio, vlak bij het Toscaanse Cortona, troffen in 1746 vier bronzen beeldjes aan. De pastoor smolt de ‘heidense’ vondsten van brons doorgaans om tot kerkklokken. In dit geval verkocht de vinder de beeldjes, waaronder deze jongen met gans, aan een verzamelaar. Het beeldje valt op door de goed uitgewerkte details. De inscriptie op het rechterbeen vertelt dat het beeldje is gewijd aan de godin Thufltha. Waarschijnlijk is het beeldje afkomstig uit een votiefdepot van een heiligdom van deze godin. – Collectie Rijksmuseum van Oudheden
Dit gouden sieraad is een bulla, een holle hanger die als amulet aan een ketting of koord om de hals werd gedragen. Bij de Etrusken konden zowel mannen, vrouwen als kinderen een bulla dragen. Ook de Romeinen gebruikten bulla’s, maar bij uitstek als een beschermend sieraad voor kinderen. Deze gouden hanger is versierd met dun gouddraad, filigraan genoemd. – Collectie Rijksmuseum van Oudheden
Dit bronzen paardenbit bestaat uit zes delen: een tweedelig mondstuk, twee wangstukken en twee teugelhouders. De wangstukken zijn versierd met paardenfiguren. Ze hebben trompetvormige snuiten en stevige manen. Met fijne ingekraste lijntje zijn details aangebracht. Op de rug van de paarden staan opnieuw kleine paardjes. Uit andere grafvondsten blijkt dat dit soort bitten is gebruikt voor dieren die wagens trokken, niet voor rijdieren. – Collectie Allard Pierson Museum
In de ingegraveerde voorstelling van deze spiegel, ‘het Parisoordeel’, is duidelijk de Grieks invloed op de Etruskische wereld te herkennen. De jonge prins Paris moest uit drie godinnen de mooiste kiezen. Toen hij Aphrodite, de godin van de liefde koos, beloofde zij hem de mooiste vrouw ter wereld. Op deze spiegel is te zien hoe de godin Turan (= Aphrodite) Paris voorstelt aan de naakte Helena, de mooiste vrouw ter wereld. Aan de rechterkant staat haar echtgenoot Menelaos. – Collectie Allard Pierson Museum
Het staande vrouwenfiguurtje draagt een lange nauwsluitende jurk met korte mouwen. Om haar middel draagt ze een brede gordel. Ze draagt haar haren in tien lange vlechten die onder een glad haarkapje vandaan komen. Het beeldje is samen met andere bronzen beeldjes gevonden in een votiefdepot. Het beeldje maakte samen met beeldjes van drie krijgers deel uit van een onderstel van een grote driepoot, een standaard voor een bronzen bekken. De beeldjes vormden de poten waarop het bekken stond. – Collectie Museo Archeologico Nazionale di Firenze, Florence
Mannen en vrouwen
De Etrusken leefden al honderden jaren vóór de komst van de Romeinen in Italië. De grootste bloei van hun samenleving lag tussen 750 en 500 voor Christus. Het was een hoogontwikkelde en geëmancipeerde maatschappij. Vrouwen deden niet voor mannen onder, zowel in maatschappelijke, culturele als religieuze posities. In de tentoonstelling in Leiden staan deze Etruskische vrouwen, priesteressen en godinnen, hun bijzondere maatschappelijke positie maar ook hun rol als moeder en echtgenote, hun schoonheidsidealen, mode en juwelen centraal.
Klik voor een beschrijving
Op het deksel van deze asurn staat een complete banketscène, de vroegste in de Etruskische kunst. Een man eet een maaltijd van broden of koeken. Hij heeft een groot mengvat voor wijn (er waren er twee) binnen handbereik en wordt door een vrouw bediend. Onder hen, op het handvat van de urn, zit een eenzame figuur met een hoofddeksel dat polos wordt genoemd. Over de betekenis van de figuurtjes bestaan verschillende theorieën. Zo zou de man op het handvat de overledene kunnen voorstellen, en de figuren op het deksel de familieleden die een begrafenismaal nuttigen. Collectie Museo Archeologico Nazionale di Firenze, Florence
De Amsterdamse expositie belicht de Etrusken vanuit een mannelijk perspectief, met veel aandacht voor de rijkdom en handelsgeest, het machtsvertoon van krijgsheren, de voorspellende gaven van priesters en de luxe levensstijl van de aristocratie. Het Allard Pierson Museum neemt met deze Etrusken-tentoonstelling zijn nieuwe, sterk vergrote expositieruimte voor het eerst in gebruik.
Blikvangers in de expositie zijn de vondsten uit rijke prinsen- en prinsessengraven in Italië. Zo zijn er gouden sieraden en bronzen wapens, maar ook beelden van goden en godinnen, de voor de Etrusken zo typerende asurnen, veelkleurige fresco’s, rijk versierd aardewerk, 3D-reconstructies van een prinsen- en een prinsessengraf, maquettes en films.
Etrusken. Vrouwen van aanzien – Mannen met macht is te zien tot en met 18 maart 2012. Daarna reist de tentoonstelling door naar het Gallo-Romeins Museum in Tongeren
Historiek is een onafhankelijk online geschiedenismagazine voor een breed publiek. We willen geschiedenis en actualiteit met elkaar verbinden en geschiedenisverhalen gratis toegankelijk maken. Steun ons werk
