De hele santenkraam – Betekenis en herkomst

Het gezegde ‘de hele santenkraam’ betekent: de hele meute, alles, iedereen. Volgens de meest taalkundigen is dit woord ontstaan door kritiek op de Rooms-Katholieke Kerk tijdens en na de Reformatie. Hoe zit dit eigenlijk?

Betekenis van de hele santenkraam

De hele santenkraam betekent: alles en iedereen samen, het hele zooitje, de hele club, de complete rommel, alle koopwaar bij elkaar. Het begrip is in het Nederlands voor voor zover bekend het eerst schriftelijk gebruikt in 1697. Maar vermoedelijk bestond de term al in het zestiende-eeuwse Nederlandse spraakgebruik. Santenkraam is een pejoratief, geringschattend geladen woord, waarin afgunst en haat doorsijpelen. In het werk Seven Engelen der Dienst-maagden (1697), staat te lezen…

“Want soo als hy sijn arm op wou lichten om de schotel op de Tafel te setten, bruid het stuk vlees met ’t vet, en de boodem van de schotel, en al den sante kraam vlak voor de knecht sijn voeten neer.”

Als synoniemen voor ‘de hele santenkraam’ kunnen ook de hele reutemeut en hottentottententententoonstelling gebruikt worden, die beide feitelijk hetzelfde betekenen. Ook worden als varianten wel santepetiek, santenboetiek, santenpetiekraam, de hele mikmak en de hele reut gebruikt.

Herkomst van het begrip

In de term santenkraam komt ‘sant’ afgeleid van het Latijnse woord sanctus, wat heilig betekent. Kraam sloeg op een plek in de kerk of een winkeltje. Santenkraam was dan ook een spotnaam voor plekken waar rooms-katholieke heiligenbeelden verzameld werden, bijvoorbeeld in een beeldenwinkel of in een kerk. Tijdens en na de Reformatie, die op gang kwam na de openbaarmaking van de 95 stellingen van Maarten Luther in 1517, hadden protestanten het niet op de beelden in de Rooms-Katholieke Kerk. In heel Europa deden zich beeldenstormen voor – in de Nederlanden in 1566 – waarbij de katholieke beelden van Maria en andere heiligen gesloopt werden.

In 1698 pende de satirische schrijver Hendrik Doedyns in diens humoristische tijdschrift Haagsche Mercurius het volgende neer…

“In zeeker Dorp […] hebben de Luthersche Inwoonders den daer aangestelden Catholyken Pastoor al desselfs kerksieraden met de geheele Sante kraam voor zyn huis gebragt, en aangezegt te verhuizen.”

Sante kraam werd toen nog los gespeld, maar is tegenwoordig één woord met een tussen-n.

Bronnen ▼