Hendrik VIII (1491-1547) – Tweede Tudor-koning van Engeland

De Engelse koning Hendrik VIII (1491-1547) is vooral bekend als de koning die zes keer huwde en twee van zijn vrouwen de dood injoeg. Maar natuurlijk was Hendrik veel meer dan alleen een vrouwenmoordenaar. Hij stichtte in 1534 de Church of England (de Anglicaanse Kerk), werd in 1543 koning van Ierland en was een groot fan van tennis en darts. Hendrik VIII stond verder bekend als een typische vroegmoderne renaissancevorst.

De regeerperiode van Hendrik VIII, hij zat van 1509 tot zijn dood in 1547 als tweede koning uit het geslacht Tudor op de Engelse troon, viel in een turbulente tijd. Een tijd van veel oorlogen, sterk gevoed door de Reformatie. Hendrik VIII brak met de Rooms-Katholieke Kerk en richtte in 1534 met de Act of Supremacy de Church of England op. Ook begon tijdens zijn koningschap de Engelse Renaissance.

Jeugd van Hendrik en ziekten

Hendrik werd geboren op 28 juni 1491 in Greenwich, vlakbij Londen, als tweede zoon van de Engelse koning Hendrik VII (1457-1485) en diens vrouw Elizabeth van York (1466-1503). Op zijn vijfde kreeg Hendrik de pokken, maar doordat hij fysiek sterk was overleefde hij dit.

In 1502 stierf Hendriks oudere broer Arthur, waardoor Hendrik de erfgenaam van de troon werd. In 1509, na het overlijden van zijn vader, kwam Hendrik als Hendrik VIII op de Engelse troon te zitten. Hij was kort ervoor – op zijn zeventiende – getrouwd met Catharina van Aragon (1485-1536).

De verwachtingen over Hendriks koningschap waren groot. Hij was een getalenteerde jongen, die zowel in intellectueel als fysiek opzicht uitblonk en indruk maakte. Hij was leergierig, lang, sterk gebouwd, een goede atleet en had een uitbundig, enthousiast karakter. Vanaf zijn dertigste kreeg Hendrik VIII last van enkele kwalen, wat begon met malaria in 1521. Hierna werd hij hypochonder. Later kreeg hij last van spataderen. Zijn sportieve insteek, Hendrik deed vaak mee aan toernooien, leidde regelmatig tot verwondingen. Tijdens een toernooi in 1524 vergat Hendrik zijn helmvizier af te sluiten, waarna de tegenstander hem met een lans in zijn gezicht raakte. Dit incident veroorzaakte levenslange migraineaanvallen. Verder verdraaide Hendrik in 1527 zijn enkels en vond hij op 24 januari 1536 bij een steekspel bijna de dood: Hendrik VIII raakte twee uur buiten bewustzijn en liep toen vermoedelijk hersenschade op. Wellicht verklaart dit waarom Hendrik VIII’s persoonlijkheid veranderde: hij was bij vlagen paranoïde en onberekenbaar.

De Engelse koning had ook een enorme eetlust. Dit wordt mooi beschreven op Historiën.nl:

“Hij at 13 gangen per dag, waaronder varkensvlees, lam, kip en rund, konijnen en een variëteit aan vogels, waaronder pauwen. Ook alcohol vloeide rijkelijk, tien pinten bier per dag en daarbij nog rode wijn, aangemaakt met extra suiker. Hij at ook heel veel wit brood en helemaal geen groente, want dat was voedsel voor de boeren. Er is uitgerekend dat hij 5000 calorieën per dag naar binnen werkte, twee keer zoveel als een man normaal mag hebben. Ook at hij 20 gram suiker per dag, drie keer zoveel als goed is.”

Toen Hendrik VIII in 1547 op 55-jarige leeftijd stierf, woog hij zo’n 200 kilo.

Oorlogen en stichting Church of England

In 1511, enkele jaren na zijn troonsbestijging, liet Hendrik VIII zich door paus Julius II (1443-1513) overhalen om mee te doen in de Oorlog van de Liga van Kamerijk (1506-1516), ook wel de Italiaanse Oorlogen genoemd. Vrijwel heel West-Europa vocht in deze oorlog, waaronder Venetië, het Heilige Roomse Rijk, Spanje, Florence, Frankrijk, Engeland en Schotland. Hendrik VIII koos in 1511 partij voor de pauselijke troepen, die tegen onder meer Venetië, Frankrijk en Schotland streden. De oorlog leverde de paus niets op, want het Frans-Venetiaanse leger heroverde hun gebieden in de Slag bij Marignano in 1515. Hoewel Hendrik VIII geen groot militair strateeg was, boekte hij in de Oorlog van de Liga van Kamerijk enkele successen, onder meer tegen Schotland (1513) en in de Tweede Slag bij Guinegate (16 augustus 1513) tegen Frankrijk.

Het buitenlandse beleid van Hendrik VIII was verder weinig succesvol. Hendrik VIII liet zich in meerdere oorlogen meeslepen, die Engeland veel geld kostten, maar nauwelijks successen brachten. Onder zijn koningschap vond een verwijdering plaats tussen Engeland en de Rooms-Katholieke Kerk, wat in 1534 leidde tot de stichting van de Church of England. Onder Hendrik VIII, die katholieke abdijen liet sluiten, werd Engeland van een geheel katholiek land een grotendeels protestants land.

De oorlogen die Hendrik voerde hadden wel één voordeel voor Engeland, namelijk de verbetering van de militaire technologie die onder zijn regeerperiode plaatsvond. Hendrik liet tal van oorlogsschepen bouwen en kreeg daarom de bijnaam ‘Vader van de Engelse Marine’. Verder maakte hij Ierland tot een koninkrijk en werd in 1543 koning van dat land. Ook voegde hij het huidige Wales bij het Verenigd Koninkrijk.

Zes huwelijken, twee onthoofdingen

Engelse leerlingen moesten vroeger het volgende rijtje uit hun hoofd leren als het ging om het lot van de zes vrouwen van Hendrik VIII:

“Divorced, beheaded, died, divorced, beheaded, survived.”

Het huwelijk (11 juni 1509) met zijn eerste vrouw Catharina van Aragon – de moeder van de latere koningin Mary Tudor (1516-1558) alias ‘Bloody Mary‘ – liep in 1533 uit op een scheiding, omdat Catharina haar man geen mannelijke troonopvolger schonk. Catharina werd na een rechtszaak verbannen. Anna Boleyn (ca. 1505-1536), Hendriks tweede vrouw, eindigde na een huwelijk van een paar jaar in 1536 op het schavot. Ze was beschuldigd van overspel, hekserij en incest. Derde vrouw Jane Seymour (ca.1509-1537) schonk Hendrik uiteindelijk een zoon, Edward, maar Jane stierf in het kraambed. Hierna volgde Anna van Kleef (1515-1557), met wie Hendrik VIII in januari 1540 om politieke redenen huwde. Dit huwelijk werd al in juli 1540 ontbonden. Hendriks vijfde vrouw was Catharina Howard (ca.1520-1542), met wie hij op 8 augustus 1540 trouwde. Samen met twee van haar minnaars werd ze geëxecuteerd. Op 12 juli 1543 volgde nog een huwelijk met Catharina Parr (1512-1548), de enige die haar man overleefde.

Hendrik VIII als kunst- en sportliefhebber: tennis en darts

Hendrik VIII was als renaissancevorst beschermer van de kunsten. Hij stond bekend als talentvolle muzikant, die goed luit kon spelen. Toen Hendrik overleed, liet hij veel muziekinstrumenten na.

Hendrik was tevens een fervent sportliefhebber, zo blijkt uit tal van overgeleverde bronnen. Zo hield hij enorm van tennis, een sport die in de Middeleeuwen ontstaan was rond kloosters en zich in de negentiende en twintigste eeuw professioneel ontwikkelde. Al in 1532 had Hendrik VIII een tennisbaan aangelegd bij zijn paleis Hampton Court. Ook is de dartssport vermoedelijk ontwikkeld aan het hof van de Engelse koning. De edellieden aan het hof moesten van Hendrik VIII oefenen met boogschieten. Voor de grap zouden de boogschutters de pijlen op een gegeven moment steeds kleiner hebben gemaakt, zodat er mee gegooid kon worden. Dit was ook handig als het regende, want dan konden ze binnen blijven. De dartborden werden gemaakt van de onderkant van lege wijntonnen, waarop de boogschutters cirkels tekenden. Een brief uit 1530 toont aan dat Hendrik VIII een fan was van het nieuwe spelletje, want dat jaar gaf hij een schitterend ontworpen dartbord aan Anne Boleyn, met wie hij in 1533 in het huwelijksbootje stapte.

Dood van Hendrik VIII in 1547

Na zijn ongeluk in januari 1536, toen Hendrik VIII tijdens een toernooi vermoedelijk hersenschade opliep, leefde hij nog elf jaar. Maar zijn gezondheid was slecht: de koning had – zoals we al zagen – zwaar overgewicht, regelmatig zware migraineaanvallen en last van spataderen. Ook had hij diabetes, die hem nagenoeg blind had gemaakt.

Historici vermoeden dat Hendrik VIII is overleden aan syfilis, maar dat is nooit onomstreden vastgesteld. Op 28 januari 1547 overleed koning Hendrik VIII op 55-jarige leeftijd, naar men aanneemt aan een hartaanval. Hij werd ter aarde besteld in de Saint George Chapel van het Windsor Castle begraven, in een graf naast zijn meest favoriete derde vrouw Jane Seymour. Zijn zoon Edward, die nog minderjarig was, volgde hem als Edward IV (1537-1553) op als koning van Engeland.

Het grote publiek leerde Hendrik VIII recentelijk kennen dankzij de vier seizoenen tellende televisieserie The Tudors van door Michael Hirst. De rol van de Engelse koning werd in deze serie vertolkt door Jonathan Rhys Meyers.

Boek: De laatste dagen van Hendrik VIII

Bronnen ▼