Het Rijksmuseum in Amsterdam noemt hem één van de meest mysterieuze en experimentele kunstenaars uit de Gouden Eeuw: Hercules Segers. De Nederlandse schilder, graficus en kunsthandelaar inspireerde vele kunstenaars, waaronder Rembrandt van Rijn, die maar liefst acht schilderijen van zijn hand bezat. Museum Het Rembrandthuis en het Rijksmuseum brengen dit najaar met twee parallelle tentoonstellingen een hommage aan de kunstenaar.
Kunstenaars-kunstenaar
Het Rembrandthuis noemt Segers een van de meest uitzonderlijke kunstenaars uit de Gouden Eeuw:
“Het geheimzinnige karakter van zijn landschappen en zijn raadselachtige werkwijze hebben hem tot een bijna mythische figuur gemaakt. Segers is een echte kunstenaars-kunstenaar. Tot op de dag van vandaag is hij voor velen een bron van inspiratie. Ook Rembrandt was een groot bewonderaar van zijn werk.”
Vroege voorbeelden van Segers’ invloed zijn te vinden in het atelier van Rembrandt. Getuige de boedelinventaris die bij zijn faillissement in 1656 werd opgetekend, had Rembrandt op dat moment maar liefst acht werken van Segers in zijn woonhuis aan de Breestraat hangen. Leerlingen en kunstenaars uit Rembrandts kring zullen zo met het werk in aanraking zijn gekomen. De landschappen van Pieter de With, Jan Ruyscher en Philips Koninck zijn volgens het museum ook duidelijk door die van Segers beïnvloed.
“Maar ook Rembrandts eigen landschappen verraden de invloed van Segers. Niet alleen de schilderijen hadden Rembrandts interesse, hij moet ook het gedrukte oeuvre goed hebben gekend. Het experimentele karakter van Segers’ prenten moet voor hem een stimulans bij zijn eigen grafische werk zijn geweest. Rembrandt bezat bovendien een etsplaat van Segers.”
Opmerkelijk is dat Rembrandt deze etsplaat deels bewerkte tot een nieuwe voorstelling. Het Rembrandthuis bezit een exemplaar van deze bijzondere prent.
Hercules Segers herontdekt
In de achttiende eeuw raakte Hercules Segers in de vergetelheid. Dankzij de opkomst van reproductietechnieken werd zijn werk rond 1900 in publicaties breder bekend. Vooral grafische kunstenaars raakten in het begin van de twintigste eeuw gefascineerd door het artistieke en technische mysterie van het werk. In de jaren vijftig en zestig van de twintigste eeuw haalden kunstenaars Segers’ werk aan in hun onderwijs. Stanley William Hayter introduceerde de prenten van Segers bij kunstenaars in Parijs en New York, onder wie Jackson Pollock, Willem De Kooning en Nono Reinhold. Ook Max Ernst werd door het werk beïnvloed. Willem van Leusden probeerde het geheim van Segers’ etstechniek te ontrafelen en deelde zijn fascinatie met zijn leerlingen.
De invloed van Segers staat centraal in het Rembrandthuis. De tentoonstelling In de ban van Hercules Segers. Rembrandt en de Modernen loopt van 7 oktober 2016 tot en met 8 januari 2017.
Compleet overzicht
Slechts een zeer klein deel van Segers’ oeuvre is bewaard gebleven. Voor een overzichtstentoonstelling heeft het Rijksmuseum in totaal 18 schilderijen en 110 afdrukken van 54 prenten van zijn hand bijeengebracht. De grootste groep prenten van Segers in het Rijksmuseum, ruim veertig, is afkomstig van de Amsterdamse verzamelaar Michiel Hinloopen (1619-1708). Waarschijnlijk stamt deze groep uit Segers’ ateliernalatenschap.
Voor de tentoonstelling is nieuw kunsthistorisch en technisch onderzoek gedaan door een team specialisten van het Rijksmuseum. Dit heeft geleid tot een beter inzicht in zijn werkwijze, materiaalgebruik en de datering van de werken. Het Rijksmuseum:
“Segers drukte in zijn schilderwerkplaats prenten af met olieverven op kleurige ondergronden en op linnen en katoen. Tijdgenoot Samuel van Hoogstraten beschreef Segers’ prenten daarom als ‘gedrukte schilderijen’. Door de bewerking van zijn etsen met verf maakte hij iedere prent tot een uniek kunstwerk. In de tentoonstelling zijn soms wel acht afdrukken van dezelfde prent te zien, ieder zeer verschillend van karakter en sfeer. Latere grafici hebben geprobeerd zijn experimenten met etstechniek te ontrafelen. Pas nu, dankzij nieuw technisch onderzoek en zelfgemaakte reconstructies, is het gelukt om de geheimen van Segers’ werkwijze te doorgronden. Zo werd ontdekt dat hij, als eerste kunstenaar in Europa, papier gebruikte uit het Verre Oosten, twintig jaar voordat Rembrandt zijn etsen op Japans papier zou drukken.”
Naast stukken uit eigen collectie toont het museum prenten en schilderijen uit openbare en privéverzamelingen in Europa en de Verenigde Staten. De tentoonstelling is van 7 oktober tot en met 8 januari 2017 in Amsterdam te zien en reist dan door naar het Metropolitan Museum in New York.
