Bijna anderhalve eeuw na de plechtige inhuldiging in 1883 is de controverse rond het Brusselse justitiepaleis nog steeds niet echt geluwd. Sommigen vinden het negentiende eeuwse eclectisch gebouw nog steeds een parel van architectuur, anderen vinden het dan weer een misbaksel van formaat. Mettertijd zijn rondom het gebouw ook de vreemdste verhalen in omloop geraakt. Een overzicht.
Een niet al te koosjere voorgeschiedenis
![](https://historiek.net/wp-content/uploads-phistor1/2010/12/joseph-poelaert.jpg.webp)
Vrij snel, in 1860, werd dan ook door de stad Brussel een internationale architectuurwedstrijd uitgeschreven. Al de ingediende bouwprojecten werden echter door de jury op nogal vrij dubieuze gronden onontvankelijk verklaard. Uiteindelijk werd de opdracht door de toenmalige minister van Justitie, Victor Tesch, aan de Belgische architect en vrijmetselaar Joseph Poelaert (1817-1879) toegewezen. Deze had merkwaardig genoeg zelf deel uitgemaakt van de beoordelingscommissie die de ingediende bouwplannen systematisch had verguisd. Ofschoon er nimmer harde bewijzen van favoritisme zijn gevonden, lijkt het er niettegenstaande toch veel op dat Poelaert zijn invloed binnen de vrijmetselarij heeft aangewend om de opdracht binnen te krijgen.
Bouwplannen ten koste van een volkswijk
![Oude ansichtkaart met daarop het Paleis van Justitie](https://historiek.net/wp-content/uploads-phistor1/2010/12/paleis-van-justitie-ansichtkaart.jpg)
Bij de plechtige opening van het gebouw, zo’n zeventien jaar later, had de toenmalige burgemeester Karel Buls dan ook een indrukwekkende ordedienst op de been gebracht om relletjes te voorkomen. Tevergeefs, de Marollenaars, nog steeds woedend om het verdwijnen van een deel van hun wijk, slaagden erin het nieuwe justitiepaleis binnen te dringen en plunderden onder het oog van de verbouwereerde gasten en hoogwaardigheidsbekleders de rijkelijk van voedsel en drank voorziene feesttafels.
Het justitiepaleis zelf
![Salle des pas perdus - Foto: CC/Michel Wal](https://historiek.net/wp-content/uploads-phistor1/2010/12/paleis-van-justitie-grote-hal.jpg.webp)
![Trap met standbeeld van Lycurgus - Foto: CC/Michel Wal](https://historiek.net/wp-content/uploads-phistor1/2010/12/paleis-van-justitie-trap-lycurgos.jpg)
Om het eigenlijke paleis te betreden dient men door een monumentale bronzen poort te stappen, een ontwerp van architect Jacques Van Mansfeld, met alweer indrukwekkende dimensies: elk van de twee deurvleugels is zowat acht meter hoog, twee meter breed en weegt een slordige 6000 kilo. Vervolgens bereikt men een immens grote zaal met gigantische pilaren en imponerende zuilen. Met haar oppervlakte van 3600 vierkante meter heeft deze centrale hal toepasselijk de naam van ‘Salle des pas perdus’ meegekregen (letterlijk te vertalen als ‘De zaal van de verloren stappen). Het precieze midden van deze indrukwekkende ruimte wordt op de vloerbedekking aangeduid door een enorme windroos met zestien stralen.
Via een trappartij die men vanuit dezelfde centrale hal kan nemen en zo een 20 meter groot niveauverschil overbrugt, bereikt de bezoeker langs een waar labyrint van galerijen en gangen, diverse gerechtszalen en kantoren. De meest luxueuze en tot de verbeelding sprekende zittingszaal is ongetwijfeld het Hof van Cassatie. Boven de toegangsdeur prijkt in een verguld kader het portret van Filips de Goede. Achteraan de ruimte van dit rechtscollege dat volledig opgetrokken is uit Carrara marmer, bevinden zich onder een reusachtig ruiterschilderij van koning Leopold I de borstbeelden van Leopold II en van koningin Maria-Hendrika. De lambrisering van de zaal bestaat uit diverse kleurrijke en kunstig bewerkte marmersoorten, terwijl het meubilair vervaardigd is uit een imitatie van ebbenhout.
Symboliek en fantastische verhalen
Het feit dat Poelaert een eminent lid was van de Loge vormde reeds van bij de bouwplannen de basis voor de meest vreemde verhalen. Begin jaren zestig van de vorige eeuw schreef de Belgische auteur Pierre Lidiaux hierover een ophefmakend boek: Het dossier B. In dit werk, waarover de Franstalige Belgische zender RTBF toentertijd zelfs een documentaire draaide, poneert Lidiaux dat in de funderingen van het Brusselse justitiepaleis een labyrint verwerkt zit dat als initiatieparcours moet dienen voor aspirant vrijmetselaars. Het paleis zelf bulkt daarenboven volgens hem van tekens, symbolen en verwijzingen naar de vrijmetselarij.
![Zicht op de monumentale koepel vanuit het middelpunt van het paleis - Foto: CC/Laurencefwhit](https://historiek.net/wp-content/uploads-phistor1/2010/12/paleis-van-justitie-doorkijk-dome.jpg.webp)
De Belgische Regie der Gebouwen werkt momenteel aan een complete bouwhistorische studie die de zowat 800 originele bouwplannen, voornamelijk uit de periode tussen 1868 en 1883, moeten integreren in één chronologisch gestructureerd werk. Een heus titanenwerk, want heel wat van de plannen zijn in de loop der tijden veelvuldig gebruikt, gewijzigd en voorzien van talrijke annotaties en correcties.
Een nieuwe wending op til?
Sinds 2001 is het justitiepaleis als monument beschermd. Toch herhaalt de geschiedenis zich blijkbaar, want ook recentelijk wordt het de meeste beleidsvoerders en magistraten overduidelijk dat Poelaert’s visie hoe een paleis van ‘Vrouwe Justitiae’ er moet uitzien, niet meer overeenstemt met de huidige justitiële noden.
Tot 15 oktober 2010 konden dan ook vakmensen uit alle landen uit onder meer de domeinen van architectuur en stedenbouw deelnemen aan de ideeënwedstrijd: “Brussels Court House, imagine the future”. Met die wedstrijd werd getracht om op korte termijn een duidelijke visie te ontwikkelen over de toekomst van het Brusselse justitiepaleis. Uiteindelijk werden 168 projecten weerhouden, maar hoe de nieuwe bestemming van het justitiepaleis er echt zal uitzien, zal natuurlijk de tijd moeten uitwijzen…