Hofcultuur: betekenis, periodisering & kenmerken

Het historische begrip hofcultuur: wat betekent deze term? Welke kenmerken had een hofcultuur? En wanneer speelden hofculturen een rol van betekenis in de geschiedenis?

Betekenis en periodisering

Onder de term hofcultuur wordt het volgende verstaan:

…Het culturele leven aan het hof van een vorst.

Hofculturen waren bruisende en creatieve samenlevingen op zich, waarin honderden tot wel duizenden mensen een eigen cultuur creëerden, vaak rond een absoluut vorst in de tijd van – economisch gezien – het mercantilisme. Hofculturen kwamen specifiek tot ontwikkeling in de tijd van de Renaissance (15e en 16e eeuw), de Reformatie en het humanisme (16e eeuw) en in de Republiek in de tijd van de Gouden Eeuw (17e eeuw).

In de katholieke landen omringden vorsten als Lodewijk XIV, de adel en de geestelijkheid in de Rooms-Katholieke Kerk zich met kunstenaars en architecten van allure. In de Republiek bestond er alleen een hofcultuur rond de hoven van de stadhouders in de zestiende en zeventiende eeuw. De machthebbers of rijke adel trad vaak op als mecenas (patroon, beschermer) van de kunstenaars en alleskunners.

Het ideaaltype hoveling: kenmerken van de hofcultuur

In de hofcultuur bestond er in principe een ideaaltype hoveling. De kenmerken van de ideale hoveling werden door Baldassare Castiglione (1478-1529) beschreven in diens werk Il libro del Cortegiano (Het boek van de hoveling), een werk dat hij in 1528 uitbracht. Samen met Il Principe (De heerser, 1513) en Discorsi (Gesprekken, 1531) van Niccolo Machiavelli wordt Il libro del Cortegiano beschouwd als een van de grootste werken uit de Italiaanse Renaissance.

Kort gezegd had de ideale hoveling de kenmerken van de homo universalis: de perfecte hoveling was een veelzijdige alleskunner. Iemand die geschoold was in de klassieke kunsten, zoals letterkunde, Latijn & Grieks, retorica, filosofie en aritmetica (rekenkunde). Maar ook een persoon die naast kennis veel vaardigheden had, zoals zwemmen, muziek maken, kunnen dichten en/of schilderen, thuis zijn in de wetenschap, geschiedenis, astrologie en filosofie, enzovoort. Naast kennis en vaardigheden was een derde criterium van een goede hoveling: er lichamelijk aantrekkelijk uitzien door aan lichaamstraining te doen. Ten slotte diende een hoveling hoffelijk te zijn: hij moest vrouwen kunnen charmeren, goed kunnen converseren, de juiste manieren kennen en virtu (kracht en deugd) hebben.

Uit de geschiedenis kennen we tal van mensen die aan het ideaalbeeld van de homo universalis en perfecte hoveling voldeden of konden voldoen. Denk aan Aristoteles, Leonardo da Vinci en de filosoof Averroës.

Lees ook: Homo universalis: betekenis en kenmerken
Boek: Schitteren aan het Russische hof

Bronnen ▼