Adrianus VI (1459-1523) is de eerste en enige Nederlandse paus uit de geschiedenis. Zijn pontificaat liep van 1522 tot 1523. In Duitsland wordt hij overigens de zevende Duitse paus genoemd omdat de Lage Landen destijds deel uitmaakten van het Heilige Roomse Rijk.
In 1507 werd Adrianus VI opvoeder en daarna raadsheer van Karel V. In die hoedanigheid werd hij in 1515 naar Spanje gezonden en kreeg hij het voor elkaar dat Ferdinand II de gehele Spaanse erfenis aan Karel V toekende. Een jaar later werd hij bisschop van Tortosa. Karel V werd in 1519 tot keizer gekroond. Adrianus VI was twee jaar daarvoor al kardinaal geworden. Nadat Karel V vertrokken was werd hij diens regent in het opstandige Spanje.
Een nieuwe paus
Op 1 december 1521 overleed paus Leo X en moest er een nieuwe paus gekozen worden. Dit duurde lang. Adrianus VI werd uiteindelijk op 9 januari 1522 tot paus gekozen. De toekomstige paus vertrok hierop naar Rome waar hij pas in mei datzelfde jaar aankwam. Hij twijfelde lang of hij het pausschap wel aan zou nemen. Op 31 augustus 1522 werd hij in Rome uiteindelijk tot paus gewijd.
Adrianus VI beschouwde het tegenhouden van de Reformatie, de hervorming van de Kerk en vereniging van de christelijke machten tegen aanvallen van de Turken in Hongarije en Rhodos als zijn belangrijkste taken. Als paus stond hij een sobere levenswijze voor. Iets dat hem in Rome door velen niet in dank werd afgenomen. Ook met zijn pogingen de curie – het pauselijke bestuursorgaan – te hervormen was lang niet iedereen blij. Januari 1523 liet hij tijdens de Rijksdag van Neurenberg een voorstel tot hervorming voor de curie voorlezen dat zowel in Romeinse als lutherse kring slecht werd ontvangen.
Paus Adrianus VI streefde op buitenlands vlak een neutrale politiek na. Op 15 april 1523 stuurde hij Frans I van Frankrijk echter wel een brief waarin hij deze ‘vroeg’ om een wapenstilstand in zijn strijd tegen Karel V. De paus dreigde met excommunicatie als Frans I geen wapenstilstand zou afkondigen. Deze brief leidde uiteindelijk, nadat vrijwel gelijktijdig kardinaal Soderini gevangen genomen was, tot een definitieve breuk met Frankrijk. De paus sloot zich daarop bij Karel V en de anti-Franse liga aan. Hij deed dit op 3 augustus 1523. Een maand later overleed hij.
Paus Adrianus VI ligt begraven in de Santa Maria dell’Anima in Rome en werd opgevolgd door Clemens VII.
