Het precolumbiaans tempelcomplex van Pumapumku dat sinds 2000 samen met de vlakbij gelegen ruïnes van Tiwanaku op de werelderfgoedlijst van de UNESCO prijkt, wordt beschouwd als één van de belangrijkste en tevens grootste archeologische sites van Bolivia. Voor de Inca’s was het de plaats waar de goden de wereld hadden geschapen. Een kennismaking met dit spiritueel oord van weleer.
Een bijzondere ontdekking
Tiwanaku en het aanpalend tempelcomplex van Pumapumku werden voor het eerst in 1549 vernoemd door de Spaanse conquistador en kroniekschrijver Pedro de Cieza de Leon (ca. 1520-1554). Het was echter de Spaanse jezuïet en missionaris Banabé Cobo (1582-1657) die enkele jaren later in zijn boek “Historia del Nuevo mundo”, in het Nederlands te vertalen als “De geschiedenis van de Nieuwe Wereld”, de site uitvoerig beschreef.
De megalitische restanten van het eens imposante tempelcomplex strekken zich verspreid over meerdere hectare uit, op een hoogte van bijna vierduizend meter boven zeeniveau, op een tiental kilometer ten westen van het Titicacameer en de Boliviaanse stad La Paz.
Divergerende meningen
Uit een recent uitgevoerde koolstofdatering schat men het ontstaan van de site ergens halverwege de zesde eeuw van onze jaartelling. Dat was lange tijd wel anders. Zo diende men volgens de Oostenrijkse onderzoeker Arthur Posnansky (1873-1946) de ouderdom van het tempelcomplex veel eerder in te schatten. Posnansky baseerde zich daarbij op het feit dat de opstelling van de megalitische tempelelementen vrijwel identiek was aan een stellaire constellatie van grosso modo elf- à twaalfduizend jaar geleden. Hij leidde daaruit af dat de site in die periode gebouwd moest zijn door een hoogtechnologische beschaving met een grote kennis van sterrenkunde.
Begin jaren zeventig van vorige eeuw kon Ponansky’s theorie bij archeologen nog op weinig aanhang rekenen en deemsterde weg in de vergetelheid. Toch werden ook toen de archeologen het onderling niet eens over de juiste ontstaansperiode van de site. Het was inderdaad pas met de koolstofdatering op enkele teruggevonden menselijke botten en aardewerk dat alle twijfel omtrent de ouderdom van de stad en het tempelcomplex werden weggenomen.
De site onder de loep
In 2016 werd het volledige terrein met een drone in kaart gebracht. Daaruit bleek dat het tempelcomplex zich in werkelijkheid uitstrekte over zeventien hectare waarvan slechts een klein gedeelte door archeologen volledig was blootgelegd. Bovendien wees bijkomend onderzoek met onder andere gronddoordringende radargolven uit dat grote delen van het oorspronkelijk tempelcomplex blijkbaar in de loop der tijden onder verschillende grondlagen bedekt waren geraakt.
Toch blijven veel vragen onbeantwoord. Zo blijft het tot op de dag van vandaag een onopgelost gegeven hoe het tempelcomplex met zijn monumentale monolieten tot stand kwam. Verder vragen wetenschappers zich af waarom de inwoners van Tiwanaku omstreeks het jaar duizend van onze jaartelling, toen ze op het hoogtepunt van hun macht waren, hun stad en het tempelcomplex verlieten. Sommige historici denken dat een natuurramp de inwoners dwong het gebied te verlaten. Anderen zijn dan weer de mening toegedaan dat een klimaatverandering, gevolgd door een lange periode van droogte, aan de basis lag van hun vertrek. Die laatste stelling lijkt zeer aannemelijk, temeer omdat opgravingen hadden aangetoond dat de Tiwanaku-cultuur een agrarische samenleving was. Een plotse en langdurig aanhoudende droogte die de teelt van gewassen onmogelijk maakte kon dus zeker de oorzaak geweest zijn van hun gedwongen vertrek. Wat er daarna met hen gebeurde is niet bekend. Vermoedelijk vermengden ze zich met andere bevolkingsgroepen in wat nu Bolivia en Peru is.
Een controversiële theorie
Het feit dat ondanks het vele onderzoek de archeologen geen sluitende verklaring konden vinden hoe de bewoners van Tiwanaku erin geslaagd waren het enorme megalitisch tempelcomplex van Pumapumku te bouwen, gaf algauw aanleiding tot allerlei wereldvreemde theorieën. De meest controversiële was ongetwijfeld die van Erich von Däniken (1935) waarin hij boudweg beweerde dat het tempelcomplex opgericht was met behulp van buitenaardse wezens. Een stelling waarvan eigenaardig genoeg nog heel wat adepten van Von Dänikens theorieën overtuigd zijn…
