Het CDA is een ‘op het eerste gezicht wat brave, bijna een tikje saaie, nette mensenpartij’, schrijft Pieter Gerrit Kroeger in ‘De tand des tijds’. Maar vergis je niet. Anders dan je zou vermoeden betreft het ‘een club vol kleurrijke mensen, verrassende omwentelingen en bijna wagneriaans drama’.
Hoezeer dat het geval is mocht Kroeger de afgelopen dagen zelf ervaren. Vorige week dinsdag werd zijn boek – een lijvige geschiedschrijving van het CDA in de voorbije kwarteeuw – officieel gepresenteerd. Twee dagen later trad lijsttrekker en partijleider Hugo de Jonge af. Weer een dag later maakte Wopke Hoekstra bekend dat hij hem zou opvolgen, hoewel hij de functie een paar maanden terug nog had geweigerd.
Onverwachte en onvoorzienbare ontwikkelingen dus, wagneriaans als je wil. Uit ‘De tand des tijds’ blijkt dat het CDA hier als het ware een abonnement op heeft. Sinds 1994 – het moment waarop het boek van Kroeger begint – heeft de partij al een keur aan leiders versleten.
Desastreus
Ruud Lubbers, nog steeds de langstzittende premier die Nederland ooit heeft gekend, stopte er in dat jaar mee. Zijn opvolger was Elco Brinkman, maar die werd na een desastreus verkiezingsresultaat al snel geofferd. Enneüs Heerma moest vervolgens proberen de zwaar aangeslagen partij weer op het rechte spoor te krijgen, maar faalde hopeloos. Nog vóór de Kamerverkiezingen van 1998 nam Jaap de Hoop Scheffer het van hem over, maar ook hij bracht er niets van terecht. In het zicht van de daaropvolgende verkiezingen kon hij vertrekken en mocht Jan Peter Balkenende het proberen.
Tot veler verrassing boekte die wel een enorme verkiezingsoverwinning. Balkenende bracht de christendemocraten, die gezakt waren naar 29 Kamerzetels, terug op 43. Het CDA was weer de grootste partij geworden en kon na jaren van oppositie opnieuw regeren.
Dat veranderde hierna drastisch, zij het vermoedelijk niet op de manier die de commissie graag gezien had. Het CDA ging deel uitmaken van een minderheidskabinet met de VVD, met gedoogsteun van de PVV. Grijs kon je die coalitie niet noemen, maar succesvol evenmin. Rutte I, zoals het kabinet heette, viel al na anderhalf jaar en het CDA kreeg een nieuwe klap te verwerken. Het zakte naar dertien zetels.
Sybrand Buma werd de nieuwe politiek leider. Tussen Balkenende en hem in was Maxime Verhagen dat geweest, zij het niet formeel. Onder Buma (én in de oppositie) wist de partij weer enige vooruitgang te behalen. In maart 2017 scoorde ze negentien zetels. Ze mocht ook weer gaan regeren, samen met VVD, D66 en ChristenUnie.
Ook ditmaal waren de resultaten niet geweldig. Buma is inmiddels afgedankt. Zijn opvolger was De Jonge, die dus ook alweer weg is. Kroeger lijkt optimistisch over de kansen op herstel, temeer daar zijn idool Pieter Omtzigt een prominente plek op de kandidatenlijst inneemt. Maar of dat optimisme gerechtvaardigd is moet nog blijken. Nieuwe drama’s, wagneriaans of niet, zijn bij de christendemocratische partij nooit uit te sluiten. Zeker niet nu die partij steeds meer door ‘de tand des tijds’ lijkt te zijn aangetast.
CDA-bril
In dit boek wordt de CDA-historie beschreven door een CDA-bril. Kroeger is immers al decennia nauw betrokken bij de partij. Hij was onder meer medewerker van coryfeeën als Wim Deetman en Camiel Eurlings. Objectiviteit hoeven we van hem daarom niet te verwachten, maar hij biedt wel amusante inkijkjes in de partijkeuken. Kroeger stond heel vaak met zijn neus vooraan als er iets belangwekkends gebeurde en hij beschikt over goede ingangen bij tal van betrokkenen. Dus voor wie zich niet te veel stoort aan zijn nogal bloemrijke proza valt er in het boek wel wat te genieten.
Aardig is bijvoorbeeld de manier waarop hij het vertrek van Buma beschrijft. De CDA-top zag in dat de partijleider het niet zou gaan redden en dat hij moest verdwijnen. Wel diende er een eervol alternatief voor hem gezocht te worden. Zou het commissariaat des konings in Gelderland niets voor hem zijn? Maar de ‘stijfkoppige Fries’ Buma weigerde, kennelijk in de hoop toch nog in het Torentje te kunnen belanden. Toen hij tot het inzicht kwam dat dat niet zou lukken, nam hij maar genoegen met de functie van burgemeester van Leeuwarden.
Kroeger is weliswaar al decennia een volbloed CDA’er, maar dat maakt hem nog geen goedprater van alles wat in de partij gebeurt. Zo heeft hij helemaal niets op met wat hij de ‘Donner-doctrine’ noemt. Dat is de gedachte van de christendemocratische oud-minister en voormalig vicepresident van de Raad van State Piet Hein Donner dat middenpartijen met populisten moeten regeren. Dat zou de enige manier zijn om LPF, PVV etc. ‘in te kapselen’.
Volgens Kroeger is het echter volkomen onjuist te denken dat kiezers populistisch stemmen omdat ‘brave partijen als het CDA hen niet serieus nemen’. Het Witte huis is onder Donald Trump ‘niet minder trumpiaans geworden’, betoogt hij.
Camiel Eurlings speecht op het CDA-congres van 2010
Kruidenvrouwtje
Zijn afkeer van regeren met rechtsradicalen levert een geestig portret op van Pim Fortuyn, die volgens Kroeger zowel met het ‘postchristelijk kruidenvrouwtje’ Jomanda als met de Italiaanse charmeur Silvio Berlusconi te vergelijken viel. Maar die afkeer brengt hem ook in problemen bij zijn weergave van het beruchte CDA-congres van 2010 in Arnhem. Tijdens deze bijeenkomst zetten de partijleden met een meerderheid van twee derde het licht op groen voor samenwerking met de PVV van Geert Wilders.
Menigeen heeft uit tv-beelden en foto’s van dit congres de indruk overgehouden dat de enthousiast saluerende Camiel Eurlings een warm voorstander was van de gedoogconstructie. Maar dat is volgens Kroeger allemaal een misvatting. De door hem eindeloos bewonderde Eurlings formuleerde juist ‘met striemende zinnen’ zijn weerzin tegen Wilders en de zijnen. En het handgebaar dat hij tijdens zijn speech maakte was helemaal niet bedoeld om te salueren. Eurlings wilde alleen maar de zaal bedanken en tot stilte manen. Zou het echt?
‘…niet gauw tevreden met het functioneren van grote en complexe publieke organisaties en hun logge apparaten, of ze nu in Brussel, Groningen, Heerlen, Straatsburg of Den Haag gevestigd zijn’.
Wie overweegt op 17 maart op PVV of FvD te stemmen zou dus het boek van Kroeger zeker niet ongelezen mogen laten. Het is niet alleen hier en daar vermakelijk, een enkeling kan er wellicht ook nog wat van opsteken.
Boek: Tand des tijds – Pieter Gerrit Kroeger
Bekijk dit boek bij:
