De zaak Nicola Sacco en Bartolomeo Vanzetti

Op 23 augustus 1927 werden in de gevangenis van Charlestown in de Amerikaanse staat Massachusetts twee Italiaanse immigranten, Nicola Sacco en Bartolomeo Vanzetti, na een ophefmakend proces terechtgesteld. Het tweetal was zonder feitelijke bewijslast veroordeeld tot de doodstraf op beschuldiging van het plegen van een gewapende overval waarbij een geldloper en zijn bewaker op brutale wijze werden gedood. De executie bracht wereldwijd een golf van protest op gang. Het verhaal:

Een kijk op wat voorafging

Net zoals vele anderen voor hem die op zoek waren naar een beter leven waagde Nicola Sacco begin twintigste eeuw de oversteek naar de Verenigde Staten. Daar leerde hij Bartolomeo Vanzetti kennen die net zoals hem afkomstig was uit Italië. De twee ontdekten al snel dat Amerika niet het land van melk en honing was zoals hen was voorgespiegeld. Ze konden maar amper de eindjes aan elkaar knopen. Hun armetierig bestaan met op de achtergrond een samenleving die steeds meer xenofobe trekjes begon te vertonen, maakten dat beiden openlijk gingen sympathiseren met Luigi Galleani, een notoire anarchist en agitator. Dat zou hen later zoals verderop in de tekst zal blijken, zuur opbreken…

De gebeurtenissen

In de vroege namiddag van 15 april 1920 vond in Braintree, een stadje op een twintigtal kilometer ten zuiden van Boston, een gewapende overval plaats op het schoenenbedrijf “Slater and Morril”. De 46-jarige Frederick Pamenter, een geldloper die de lonen van de arbeiders kwam brengen werd er samen met de veiligheidsbeambte Alessandro Berardelli koelbloedig neergeschoten. De driestheid waarmee de overvallers te werk waren gegaan werd het onderwerp van de dag en al vlug drongen de inwoners van het stadje er bij de autoriteiten op aan om een diepgaand onderzoek in te stellen en de daders zo snel mogelijk te vatten. Hoewel niets wees op hun betrokkenheid bij de gewapende overval richtte de aandacht van de politie zich algauw op Sacco en Vanzetti. Enkele dagen later werden beiden op verdenking van dubbele roofmoord gearresteerd. Het was het begin van een slepende juridische strijd die de volgende jaren zowat overal ter wereld de gemoederen zou verhitten.

Proces en terechtstelling

Op 21 mei 1921 ging in Dedham, een voorstad van Boston, onder ruime publieke belangstelling het proces tegen het tweetal van start. Hun reputatie van anarchist was hen voorafgegaan en vrij snel werd het duidelijk dat onder druk van de goegemeente de twee veroordeeld zouden worden. Nauwelijks drie weken later vond de jury, hoewel daar geen bewijs voor was, hen inderdaad schuldig en veroordeelde de aartsconservatieve rechter Walter Thayer de twee tot de doodstraf.

Daarmee startte een jarenlang juridisch steekspel. Zo werden de aanvragen om de zaak in hoger beroep te behandelen steevast van de hand gewezen. Even leek het er evenwel op dat alsnog gerechtigheid zou geschieden toen een zekere Celestino Medeiros de overval en de moorden bekende. De schuldbekentenis werd evenwel als ongeloofwaardig afgedaan en zonder gevolg geklasseerd. Langzamerhand rezen echter stemmen op om het proces te herzien. Toen ook de media ruchtbaarheid begon te geven aan de zaak, werden er in verscheidene steden protestbetogingen gehouden ten gunste van Sacco en Vanzetti. Tevergeefs, want ondanks de talrijke petities om hun vrijlating te bepleiten en verschillende genadeverzoeken van onder andere paus Pius XI werd het tweetal op 23 augustus 1927 op de elektrische stoel ter dood gebracht.

Rehabilitatie

In 1977, vijftig jaar na hun terechtstelling gaf de toenmalige gouverneur van Massachusetts en latere presidentskandidaat Michael Dukakis toe dat Sacco en Vanzetti geen eerlijk proces hadden gekregen. Nog eens twintig jaar later werd in de “Boston Public Library” ter ere van de twee ten onrechte geëxecuteerde Italiaanse immigranten een gedenkplaat onthuld met onder meer volgende tekst:

“What I wish more than all in this last hour of agony is that our case and our fate may be understood in their real being and serve as a tremendous lesson to the forces of freedom, that our suffering and death will not have been in vain.” – Vrij vertaald: “Wat ik in dit laatste uur van pijn meer dan ooit wens is dat onze zaak en ons lot moge begrepen worden op hun waarachtige toedracht en als formidabele les moge dienen voor de krachten van de vrijheid zodat ons lijden en dood niet vergeefs weze”.

Het proces als inspiratiebron

In 1971 bracht de Italiaanse filmregisseur Giullano Montaldo op muziek van Ennio Morricone een meer dan twee uur durend docudrama uit waarin hij op indringende wijze de gebeurtenissen schetste rond het proces en de terechtstelling van Sacco en Vanzetti.

De zaak van de twee Italiaanse immigranten bleef blijkbaar artiesten en musici inspireren want bijna zeventig jaar na hun executie greep in 1996 te Antwerpen door het Koninklijk Ballet van Vlaanderen de première plaats van de musical “Sacco & Vanzetti”. Het libretto voor het muziekstuk werd geschreven door de Gentse scenarist Frank van Laecke op muziek van Dirk Brossé in een regie van Stijn Coninx.

Lees ook: De geschiedenis van de doodstraf
…of: De zaak Ethel Rosenberg
Boek: Vreemde vijanden – De zaak Sacco en Vanzetti, een justitiemoord

Lied van Joan Baez naar aanleiding van het drama, getiteld “Here’s to you”