Museum Catharijneconvent in Utrecht komt komend najaar met een tentoonstelling over heksen in de kunst, getiteld: De heksen van Bruegel. De tentoonstelling laat volgens het museum zien dat Pieter Bruegel aan de wieg stond van de verbeelding van de heks zoals we die vandaag de dag kennen.
Grote Hollandse en Vlaamse meesters zouden zich door het heksbeeld van Bruegel hebben laten inspireren. Catharijneconvent noemt De heksen van Bruegel een reis langs “de mooiste en indrukwekkendste heksenvoorstellingen die de Nederlanden hebben voortgebracht”.
“Van angst naar fantasie, van schrikbeeld tot sprookjesfiguur.”
De expositie is later ook in Brugge te bewonderen.
Kookpot en bezem
Heksen zijn lelijke vrouwen op bezemstelen die tovermiddeltjes maken in een grote pot bij de haard. Dat is het beeld dat wij tegenwoordig hebben van heksen. Onbekender is dat dit iconische beeld is geschapen door de bekende kunstenaar Pieter Bruegel.
Tot in de zestiende eeuw bestond er geen stereotype weergave van de heks. Twee prenten van Pieter Bruegel brachten daar verandering in. Bruegel plaatste de heks op een bezem in nabijheid van een haard met een heksenketel. Catharijneconvent:
“De prenten van Bruegel vormden een bron van inspiratie voor de Hollandse en Vlaamse meesters van die tijd. Tot op de dag van vandaag zien we de heks van Bruegel terugkomen. Hiermee creëerde Bruegel het iconische heksbeeld zoals we dat nu nog steeds kennen.”
Meer dan honderdvijftig Hollandse en Vlaamse voorstellingen van heksen zijn bewaard gebleven. Vanuit heel Europa komt een selectie kwetsbare panelen, manuscripten, prenten en tekeningen naar Nederland om het verhaal van
Hoogtepunten van de tentoonstelling zijn de prenten van Pieter Bruegel: Sint Jacob bestrijdt de hekserij en toverij en Sint Jacob ontmaskert en overwint hekserij en toverij (1565).
De tentoonstelling biedt volgens het museum ook inzicht in de omstandigheden waarin de heksenvoorstellingen tot stand kwamen.
“Het ontstaan ervan is onlosmakelijk verbonden met de heksenvervolgingen, de eerste processen vonden plaats rond 1430. De tentoonstelling schetst daarmee ook de invloed en de gevolgen van het uitsluiten van andersdenkenden in de samenleving. In de heks werd een collectieve zondebok gevonden.”
De heksen van Bruegel is een samenwerkingsproject met Musea Brugge. De tentoonstelling is te zien in Museum Catharijneconvent van 19 september 2015 tot en met 31 januari 2016 en is vervolgens van 25 februari 2016 tot en met juni 2016 te zien in Brugge.
