Vietnamoorlog (1955-1975) – Oorzaken, samenvatting & gevolgen

De Vietnamoorlog (1 november 1955-30 april 1975) staat wel bekend als de eerste echte televisieoorlog. Wat waren de oorzaken, het verloop en de gevolgen van deze jungle- en guerrillaoorlog? Een samenvatting van de Vietnamoorlog.

Samen met de Koreaanse Oorlog (1950-1953) staat de Vietnamoorlog bekend als een gebeurtenis waarbij het tot een daadwerkelijk militair treffen kwam tussen communistische regimes enerzijds en kapitalistisch-democratische regeringen anderzijds. Hoewel het nooit tot een rechtstreeks strijd tussen de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie is gekomen, was de Koude Oorlog dus zo ‘koud’ nog niet. Omdat de Vietnamoorlog in de jaren 1960 op grote schaal via de televisie te volgen was, wat in de Verenigde Staten, maar ook in Europa tot grote protesten leidde (denk aan Provo), wordt de Vietnamoorlog ook wel ‘de eerste televisieoorlog’ genoemd. Dat de Amerikanen de oorlog echter verloren dóór de televisie, is een historisch mythe.

Voorgeschiedenis: oorzaken en begin van de Vietnamoorlog

De belangrijkste oorzaken van de Vietnamoorlog waren, kort samengevat:

1. Het falende Franse koloniale bewind in Indochina.
2. De Amerikaanse containmentpolitiek sinds Harry Truman (1947), gevolgd door de dominotheorie van Dwight D. Eisenhower (1954). Beide theorieën hingen samen en wilden het communisme in Europa én in Azië ‘indammen’. Dit streven kwam voort uit het al sinds circa 1850 bestaande Amerikaanse ideaal van de Manifest Destiny: het is Amerika’s ‘goddelijke lotsbestemming’ om de wereld democratie te brengen.
3. De wens van de Vietnamezen om onafhankelijk te zijn, één land te creëren en daarvoor te strijden.

Vietnam maakte tot 1954 onderdeel uit van Frans-Indochina. Frans-Indochina was een unie van kolonies, gevormd op 17 oktober 1887. Het huidige Vietnam (Tonkin en Annam) en Cambodja behoorden tot de unie, en in 1893 werd ook Laos hieraan toegevoegd. Na de Tweede Wereldoorlog brak in Vietnam een oorlog uit tussen Frankrijk en de communistische Vietminh, een Vietnamese verzetsbeweging onder Hô Chí Minh (1890-1969) die in 1941 was opgericht en de Fransen en de Japanse bezetters van het land wilde verdrijven. Dit lukte de Vietnamezen in 1954, toen de Eerste Indochinese Oorlog (1946-1954) tegen Frankrijk gewonnen werd. De beslissende slag was de Slag bij Điện Biên Phủ van 13 maart tot 7 mei 1954. De Fransen, die tot dan toe materieel door de Amerikanen ondersteund werden omdat de Vietminh communistisch was, trokken zich daarna terug uit Vietnam.

Na de oorlog bepaalde de Conferentie van Genève op 21 juli 1954 dat Vietnam langs de 17e breedtegraad in een noordelijk (communistisch) en zuidelijk (democratisch) gebied verdeeld zou worden. De bedoeling was om beide landsdelen na verkiezingen in 1956 te herenigen.

De Vietminh baalde, want zij moest al hun troepen terugtrekken uit Zuid-Vietnam. Maar de Noord-Vietnamezen verwachtten de verkiezingen in 1956 te winnen en ook de Amerikanen waren daar bang voor. Daarom gaven de Verenigde Staten veel geld, materieel en manschappen aan Zuid-Vietnam om Ngô Đình Diệm (1901-1963), die officieel op 23 oktober 1955 staatshoofd van Zuid-Vietnam werd, te steunen. Zo beloofden ze Diem in januari 1955 om de Zuid-Vietnamese troepen te laten trainen door Amerikaanse legerinstructeurs. Dit alles in de hoop dat Zuid-Vietnam democratisch zou worden. Ngô Đình Diệm bleek echter een dictator te zijn en richtte in de jaren 1955-1963 een politiestaat op in plaats van een democratie. Samen met de Amerikanen hield Zuid-Vietnam in 1956 de verkiezingen tegen, uit angst voor de invoering van het communisme na een Noord-Vietnamese overwinning.

Op 1 november 1955 namen de Amerikanen officieel het gezag van Vietnam over van Frankrijk, door de oprichting van een eigen Military Assistance Advisory Group (MAAG) in Vietnam. Deze datum geldt als het vroegste beginmoment van de Vietnamoorlog.

Beginfase oorlog (1955-1963) – het ‘Vietnam-tijdperk’ of ‘de periode onder Diem en Kennedy’

De eerste fase van de Vietnamoorlog kenmerkte zich door de strijd tussen de Vietcong en Zuid-Vietnamese troepen. De Amerikanen waren in deze jaren wel betrokken bij de guerrillaoorlog, maar hoofdzakelijk door het sturen van militair materieel en militaire adviseurs, evenals financiële ondersteuning aan Zuid-Vietnam. De belangrijkste gebeurtenissen en ontwikkelingen uit deze beginfase waren:

• 1 november 1955 – de Amerikanen nemen officieel het gezag in (Zuid-)Vietnam over van Frankrijk en richtten de Military Assistance Advisory Group (MAAG) op, die Zuid-Vietnam militair moest ondersteunen door militair advies en trainingen.
• 1956 – in Zuid-Vietnam begint Diem een dictatuur en pakt iedereen op die verdacht wordt van het hebben van banden met de Vietminh.
• oktober 1957 – de Noord-Vietnamese Vietminh infiltreert met guerrillatroepen in Zuid-Vietnam en schakelt ongeveer 400 Vietnamese ambtenaren uit.
• 1959 – de Noord-Vietnamezen zetten de Ho Chi Min-route op. Dit was een geheime route van paden en onderaardse gangen door Laos, Cambodja en langs de Vietnamese grenzen waardoor Vietnamese guerrillastrijders in Zuid-Vietnam konden infiltreren en guerrillastrijders daar kon bevoorraden. Op 8 juli 1959 vallen de eerste Amerikaanse doden in de beginfase van de oorlog: majoor Dale Buis en sergeant Chester Ovnand.
• april 1960 – invoering van de algemene dienstplicht door Noord-Vietnam. Op 11 november van dit jaar doen Zuid-Vietnamese militairen een poging om Diem af te zetten, maar hun coup mislukt. Op 20 december 1960 wordt officieel de Vietcong opgericht, het Noord-Vietnamese guerrillaleger, onder de naam ‘Het Nationale Bevrijdingsfront voor Zuid-Vietnam’.

   
  

  
• 20 januari 1961 – John F. Kennedy (1917-1963) wordt geïnaugureerd als 35e Amerikaanse president. Hij volgt Dwight Eisenhower op. Eisenhower waarschuwt Kennedy dat Laos het meest explosieve land in Zuidoost-Azië is, waar de Sovjet-Unie veel invloed uitoefent.
• oktober 1961 – de Amerikanen Maxwell Taylor en Walt Rostow bezoeken Vietnam en adviseren Kennedy daarna om grondtroepen naar het land te sturen, met als dekmantel ‘hulp bieden bij overstromingen’. Kennedy vindt dit geen goed plan, maar besluit wel om meer materieel en adviseurs naar Vietnam te sturen
• 6 februari 1962 – oprichting van de American Military Assistance Command (AMAC). Het aantal Amerikaanse adviseurs in Zuid-Vietnam wordt vergroot van 700 naar 12.000, en zou eind 1963 oplopen tot 15.000 adviseurs. Eind 1963 hadden de Amerikanen inmiddels 500 miljoen dollar aan financiële steun in Zuid-Vietnam gepompt.
• 1 mei 1962 – Noord-Vietnam wijst het ‘revisionisme’ van de Sovjet-Unie af en geeft aan de communistische koers van China onder Mao Zedong (1893-1976) te gaan volgen.
• 1963 – op 2 november vindt de Zuid-Vietnamese president Ngô Đình Diệm de dood tijdens een militaire coup, die door de Verenigde Staten sowieso moreel, maar wellicht ook organisatorisch gesteund wordt. Duong Van Minh (1916-2001) – die nauwe banden had met de CIA – volgt hem op. Slechts enkele weken later, op 22 november 1963, wordt de Amerikaanse president John F. Kennedy vermoord. Kennedy wordt opgevolgd door president Lyndon B. Johnson.

Escalatie (1964-1968) – Tonkin-incident, Rolling Thunder en Amerikaanse grondtroepen

• 2 augustus 1964 – het Tonkin-incident vindt plaats, dat leidt tot escalatie in de Vietnamoorlog. In de Golf van Tonkin vallen Noord-Vietnamese torpedoschepen de Amerikaanse torpedojager Maddox aan. De Amerikanen reageerden op 7 augustus met de Tonkin-resolutie, die geldig bleef tot 1970. De Tonkin-resolutie gaf Johnson de vrijmacht tot massale luchtaanvallen en bombardementen op Noord-Vietnam, de zogeheten Operatie Rolling Thunder (1965-1968)

• 

  maart 1965 – Operatie Rolling Thunder gaat van start. Tevens stuurt Johnson Amerikaanse grondtroepen naar Vietnam. Eind 1965 bedraagt de omvang van het Amerikaanse leger in Vietnam 200.000 man.
• december 1965 – tijdens Kerst staakt Johnson de bombardementen op Noord-Vietnam. Hij wil onderhandelen over vrede.
• 31 januari 1966 – de Amerikaanse bombardementen op Noord-Vietnam beginnen weer.
• 1 september 1966 – de Franse president Charles de Gaulle (1890-1970) bezoekt Cambodja en roept de Verenigde Staten op hun troepen uit Vietnam terug te trekken.
• december 1966 – de Amerikaanse troepenmacht in Vietnam bedraagt 400.000 man.
• 4 april 1967 – Martin Luther King (1929-1968), de Afro-Amerikaanse predikant die strijdt voor gelijke rechten voor zwarte Amerikanen, houdt zijn beroemde speech Beyond Vietnam in de Riverside Church in New York City. Deze preek voedde de anti-Vietnam beweging in de Verenigde Staten flink.
• eind 1967 – inmiddels zitten er 490.000 Amerikaanse soldaten in de jungles van Vietnam
• 29 december 1967 – de Noord-Vietnamese minister van Buitenlandse Zaken Nguyễn Duy Trinh (1910-1985) belooft dat zijn land binnenkort met de Verenigde Staten wil onderhandelen over vrede.
• 30 januari 1968 – het beruchte Tet-offensief begint. Hierbij valt de Vietcong met ongeveer 80.000 soldaten onverwacht en massaal allerlei dorpen en steden in Zuid-Vietnam aan. Het Tet-offensief duurde tot 23 september 1968. Militair gezien wonnen de Amerikanen deze gevechten, maar politiek en mentaal gezien betekende dit offensief de nekslag voor de Verenigde Staten. Aan beide zijden en onder de burgerbevolking vallen tijdens dit offensief naar schatting 65.000 doden en 61.000 gewonden. Amerikanen volgen de gruwelijkheden thuis op televisie en de binnenlandse protestbeweging tegen Vietnam groeit aanzienlijk.

   
  

  

• 31 maart 1968 – president Johnson kondigt aan dat de bombardementen op Noord-Vietnam beperkt zullen worden. Tevens meldt hij onverwacht dat hij niet beschikbaar zal zijn voor een volgende ambtstermijn als president.
• 28 augustus 1968 – in Chicago vinden felle anti-Vietnambetogingen plaats.
• 1 november 1968 – tijdens de vredesbesprekingen in Parijs over de beëindiging van de Vietnamoorlog (mei-augustus 1968), kondigt Lyndon B. Johnson aan dat de Amerikaanse bombardementen op Noord-Vietnam per 1 november gestaakt worden. Dit gebeurt en daarmee komt er een eind aan Operatie Rolling Thunder.

De laatste oorlogsfase (1969-1975) – de-escalatie onder Richard Nixon

• 20 januari 1969 – inauguratie van Richard Nixon tot Amerikaans president. Zijn verkiezingsmotto “Peace with honor” in Vietnam slaat goed aan bij de Amerikaanse kiezers.
• 18 maart 1969 – Richard Nixon laat in het geheim bombardementen op Cambodja uitvoeren. Op 8 juni kondigt Nixon aan dat er 25.000 Amerikaanse militairen uit Vietnam teruggetrokken zullen worden. Het is de eerste troepenreductie. Deze actie paste in Nixons beleid van ‘Vietnamisation‘ of ‘Vietnamizering’: Amerika trekt troepen terug, terwijl Zuid-Vietnam zelf meer verantwoordelijk moet nemen en er van alle kanten op vrede aangestuurd moet worden. Daarom kondigt Nixon in december 1969 aan dat er nog eens 60.000 Amerikaanse soldaten uit Vietnam weggehaald zullen worden.
• 25 juli 1969 – tijdens een persconferentie in Guam spreekt de Amerikaanse president de zogenoemde Nixon-doctrine (ook wel: Guma-doctrine). Hij stelde onder meer:
  

  “The United States will assist in the defense and developments of allies and friends, but will not undertake all the defense of the free nations of the world.”

• 1970 – in de Verenigde Staten gaan de betogingen tegen Vietnam door en deze worden steeds massaler. Dit leidt tot de dood van vier studenten tijdens protesten op Kent State University Ohio op 4 mei 1970. Mede omdat Nixon enkele dagen eerder aankondigt ook in Cambodja tegen het communisme te gaan optreden, ontstaat er die dag een opgefokte sfeer. De slachtoffers van de ‘Kent State Massacre’ zijn Allison Krause (19), Jeffrey Miller (20), Sandra Scheuer (20) en William Schroeder (19).
• december 1970 – er zitten nog 280.000 Amerikanen in Vietnam.
• februari 1971 – Zuid-Vietnamese troepen vallen de Ho Chi Minh-route in Laos aan.
• eind december 1971 – de Amerikaanse legeromvang bedraagt nu ongeveer 140.000.
• 25 januari 1972 – Richard Nixon maakt bekend dat zijn minister van Buitenlandse Zaken Henry Kissinger in het geheim vredesonderhandeling met Noord-Vietnam heeft gevoerd.
• 1972 – op 30 maart starten de Noord-Vietnamezen een groot offensief langs de gedemilitariseerde zone. In april en december (‘Kerstbombardementen’) gebiedt Nixon tot bombardementen op Noord-Vietnam. De Vietcong rukt op en neemt op 1 mei de stad Quangtri in. De vredesbesprekingen lopende het jaar mislukken.

   
  

  
• januari 1973 – na hervatte vredesbesprekingen kondigt Richard Nixon het einde van de Vietnamoorlog aan. Op 27 januari wordt formeel een staakt-het-vuren ondertekend.
• 29 maart 1973 – de laatste Amerikaanse militairen verlaten Vietnam.
• 14 augustus 1973 – de Verenigde Staten stoppen met het bombarderen van Cambodja.
• januari 1974 – de Noord-Vietnamese communistische regering meldt dat de oorlog weer begonnen is. Ze versterken hun troepen in de zomer van 1974 in Zuid-Vietnam en willen vanaf september 1974 volop in de aanval gaan.
• 1975 – de communisten rukken op in Zuid-Vietnam. Op 11 maart nemen ze Banmethuot in, gevolgd door Dang op 30 maart. In april 1975 grijpt de communistische Rode Khmer onder Pol Pot (1925-1998) de macht in Cambodja. Op 23 april zegt de nieuwe Amerikaanse president Gerald Ford (1913-2006) in een speech dat de Vietnamoorlog afgelopen is. Een week later zal dat ook het geval zijn.
• 30 april 1975 – officieel einde aan de Vietnamoorlog. De communisten nemen Saigon in.

Gevolgen van de Vietnamoorlog

De gevolgen van de Vietnamoorlog waren enorm. Ten eerste vielen er ongeveer 2,5 miljoen dodelijke slachtoffers onder burgers, onder wie Noord- en Zuid-Vietnamezen, Cambodjanen en inwoners van Thailand en Laos. Het totaalaantal doden van de complete Vietnamoorlog – burgers inclusief militairen – wordt geschat op 3,5 tot 4 miljoen. De Amerikanen verloren tussen de 47.000 en 58.000 soldaten, de Noord- en Zuid-Vietnamezen hadden een geschatte 380.000 tot 900.000 doden te betreuren. De miljoenen gewonden zijn hierbij nog niet opgeteld.

De Vietnamoorlog leidde tot grote politieke instabiliteit in Azië. Zo kwam in Vietnam een communistisch bewind aan de macht, terwijl in Cambodja Pol Pot in de tweede helft van de jaren 1970 een geschatte twee miljoen slachtoffers maakte met zijn Rode Khmer-schrikbewind.

Het door de Verenigde Straten gebruikte ontbladeringsmiddel Agent Orange, waarmee de oerwouden ontbladerd werden om de guerrilla’s te kunnen ontdekken, heeft nog decennialang impact gehad door de vele misvormde kinderen (vaak met misvormde en open ruggen), gehandicapten, miskramen en kanker (chloorkanker en Hodgkin) die dit middel in Vietnam veroorzaakte en nog steeds veroorzaakt.

De Vietnamoorlog was voor de Verenigde Staten zelf een nationaal trauma dat nog lang na bloedde. Duizenden veteranen kampten voor de rest van hun leven met oorlogstrauma’s. Een van de weinige positieve effecten waren de studiebeurzen die veteranen kregen aangeboden na terugkeer. Dit hielp met name arme (Afro-)Amerikanen bij hun emancipatie.

Link: Tekst van de Tonkin-resolutie (7 augustus 1964)
Overzicht van boeken over de Vietnamoorlog

Bronnen ▼