Paul Prillevitz
Hoewel men het misschien niet zou verwachten is ook Science Fiction al oeroud. Mogelijk is het boek Waargebeurde Geschiedenis van Lucianus van Samosata (2e eeuw na Christus) het eerste Science Fiction-werk uit de geschiedenis, hoewel ook het Gilgamesj epos en de Icarus mythe die eer wel wordt toebedeeld. Huygens’ boek Cosmotheoros over leven op andere planeten, en Kepler’s Somnium (De Droom) worden in dat verband ook regelmatig vermeld.
Als grondlegger van de moderne Science Fiction, die wetenschappelijker van aard is dan voorheen, en niet meer gebaseerd op magie en wonderen, wordt vaak H.G. Wells genoemd, hoewel Mary Shelley met haar roman Frankenstein eveneens in aanmerking komt.
In de Bundeskunsthalle van Bonn is momenteel een tentoonstelling te zien waar er naast belangstelling voor diverse aspecten van ruimtevaart, kosmologie en ‘futuristische’ kunst ook veel aandacht is voor dergelijke Science Fiction zaken. De expositie die de naam Outer Space draagt, is een zeer gevarieerde, heterogene, multi-disciplinaire tentoonstelling die tal van zaken uit onder andere de kunst en wetenschap aan de orde stelt. De Nederlandse directeur van de Kunsthalle, Rein Wolfs, noemde de opzet van de expositie zelf geestrijk, poëtisch en associatief. Dit vat het geheel inderdaad goed samen. De tentoonstelling in Bonn loopt tot en met 22 februari 2015.
Melkweg
Aan het begin van de Outer Space tentoonstelling in de Kunsthalle van Bonn krijgt men direct het schilderij “Geboorte van de Melkweg” (1636-1638) te zien van de wereldvermaarde Belgische schilder Peter Paul Rubens. Het doek verbeeldt het ontstaan van ons Melkweg-sterrenstelsel zoals de Oude Romeinen het zich voorstelden. Het gaat over de mythologische heerseres der hemelen, Juno, die op een pauwenwagen zit en Zeus’ zoon Hercules de borst geeft. Het kind zuigt echter zo hard dat het Juno pijn doet. Ze duwt Hercules daarop weg, waarna er een straal melk uit haar borst de hemel in spuit. Deze straal gaat later over in miljoenen druppeltjes die zo de Melkweg vormen, waarin wij vandaag de dag nog steeds leven.
Een ander interessant object in deze zaal van de Kunsthalle is de schitterende Himmelsscheibe von Nebra. Deze groen-bronzen schijf met een diameter van van ongeveer 32 centimeter wordt gezien als de oudste menselijke afbeelding van de kosmos. De zon, maan en sterren staan er allemaal duidelijk op afgebeeld. De schijf werd rond 1600 voor Christus gemaakt en gevonden bij het Duitse dorp Nebra. Hij wordt in verband gebracht met de Únětice-cultuur uit de Bronstijd (Centraal-Europa).
Meteoriet
Tot ver in de historie dacht men – net als de bewoners van Ensisheim – dat God (of eventueel meerdere goden) verantwoordelijk was voor hetgeen er in de Kosmos en op aarde gebeurde. Kometen en meteorieten werden vaak gezien als straf van God. Al in de zestiende eeuw veranderde dit enigszins toen de vermaarde geleerde Copernicus en later Galileo ook al wetenschappelijk begonnen te werken. (Terecht krijgen zij ook nodige aandacht in Bonn). Aan het einde van de achttiende en het begin van de negentiende eeuw begon de wetenschap nog meer vooruitgang te boeken. De natuur werd steeds rationeler en wetenschappelijk benaderd. Die ontwikkeling zet zich door tot de dag van vandaag. De ruimtevaart zoals wij die tegenwoordig kennen is daar een indrukwekkend uitvloeisel van.
V2
Uiteraard is er in Bonn aandacht voor de eerste man op de maan, de Amerikaan Neil Armstrong. De ontwikkeling van raket-technologie (tot Spaceshuttle aan toe etc.) wordt namelijk ruim belicht in Bonn en dus is er ook informatie over de verrichtingen van de Amerikaanse raket-pionier Robbert H Goddard (uitvinder van de meertrapsraket) en ook komt de Duitse natuurkundige en raket-geleerde Wernher von Braun regelmatig ter sprake. Op een video ziet men Von Braun op een visueel zeer heldere manier uitleggen hoe een raket functioneert. Ook krijgt men te horen dat de Amerikanen na de Tweede Wereldoorlog nazi-geleerden als Von Braun naar de VS haalden (operatie Paperclip) om voor de VS te werken om zo een voorsprong op de communistische Sovjet-Unie te bewerkstelligen. Daarbij werd vaak het nazi-verleden van deze lieden weggemoffeld om het allemaal wat acceptabeler te maken voor de Amerikaanse bevolking.
20.000 doden
Bij de ontwikkeling van ruimtevaart-raketten speelde de fabricage van militaire raketten een belangrijke rol. Met name het ontwerpen van de Duitse V2, waarbij ook Von Braun betrokken was, bleek daarbij van grote importantie. De tentoonstelling in Bonn schenkt in dat kader ook aandacht aan de vele dwangarbeiders die werkten aan de productie van de V2. Zo’n 20.000 van hen stierven tijdens het maken van V2- raketten. Vreemd genoeg stierven er dus meer mensen tijdens de productie van deze wapens dan bij het fatale neerkomen van de raketten (8000 slachtoffers in o.a. Londen en Antwerpen). Toch wel een bizar feit. Men ziet in Bonn onder andere de gevangenis-kleding en brillen die de gedetineerden droegen plus foto’s van deze morbide episode uit de Duitse geschiedenis.
Hondje Laika en Aapje Enos
Ook aan het Russische hondje Laika wordt aandacht besteed in de Kunsthalle. Dit dier van zes kilo zwaar was het eerste zoogdier in de kosmos (1957). Helaas stierf Laika al na een paar uur in de ruimte te zijn geweest door oververhitting en stress. Het blijft ontroerend om te bedenken dat dergelijke kleine schepsels van minder dan 10 kilo, tegen hun zin, de lucht in werden geschoten en zo ongewild de eerste ruimtevaarders uit de geschiedenis werden, nog voor de mens.
Gagarin
Het duurde immers nog enkele jaren voor Yuri Gagarin de eerste mens in de ruimte zou worden. In 1961 werd Gagarin door de Russen aan boord van de Vostok 1 in een baan om de aarde gebracht. Geschiedenis was geschreven. De altijd lachende Gagarin krijgt uiteraard veel aandacht in Bonn. Een opvallend object in de Kunsthalle is een fraaie, oude, beschilderde vaas met de afbeelding van Gagarin erop in militaire kledij. Een iets verder hangende foto van Gagarin met de Cubaanse leider Fidel Castro is ook zeer de moeite waard. Castro rookt daarop een grote sigaar terwijl Gagarin schaterlachend toekijkt in zijn helder witte kostuum. Een iconisch beeld van de jaren zestig. Even verder ziet men een foto van de Russische Sputnik-satelliet. Dit was in 1957 de eerste kunstmatige satelliet die de ruimte in werd gebracht door de Sovjet-Unie. Hierdoor leken de Russen een grote voorsprong te krijgen in de ruimtevaart. Toen de Amerikanen jaren later de eerste man op de maan zetten, bleek deze angst evenwel niet gerechtvaardigd.
Boeiend is verder de aandacht die besteed wordt aan de Russin Galina Balaschowa, de enige vrouwelijke space-ontwerpster uit de geschiedenis die de hoofdontwerpster was van drie generaties ruimtevaartschepen. Haar indrukwekkende tekeningen van ruimtecapsules zien er zeer nauwkeurig en precies uit. De veelal groen-geel-bruin gekleurde ontwerpen zijn zeer artistiek afgewerkt zo blijkt. Sommige tekeningen werden evenwel nooit afgemaakt vanwege de hoge leeftijd van 83 jaar die Balaschowa momenteel bezit. Naar het schijnt kan ze tegenwoordig niet meer de motivatie vinden om haar oeuvre nog verder af te maken,
Science Fiction
Zeer interessant zijn ook de Science Fiction-achtige maskers van Peter Sauerer. Deze mensachtige poppen met een dubbel paar ogen refereren aan het Vril-genootschap dat bedacht werd door de Britse auteur Edward Bulwer-Lytton (zie zijn roman Vril, the Power of the Coming Race). VRIL zou een psychische energie zijn die een bepaald mensenras buitengewoon machtig zou maken. Volgens bepaalde legendes zou het VRIL-gezelschap plannen hebben gehad om ruimtevaartuigen (UFO’s) te bouwen die nazi-leiders als Hitler en Goering naar andere planeten zou kunnen vervoeren. De populaire Science Fiction film Iron Sky is grotendeels geïnspireerd door de VRIL-mythe. De letter V van VRIL werd gebruikt op wervingsposters van de film, maar ook in de speelfilm zelf komt de V verschillende malen voor.
Strijkbout
Een ander leuk gadget is de klok die aangeeft wanneer de zon opgebrand zal zijn. Het digitale uurwerk met rode letters geeft ‘precies’ aan wanneer leven op aarde door gebrek aan zonlicht onmogelijk wordt (over minder dan 5 miljard jaar ongeveer). Een bizar gezicht, zeker wanneer men bedenkt dat deze klok het al lang begeven zal hebben voordat het werkelijke einde komt …
Verderop in het museum krijgt men ook nog informatie over zwarte gaten, UFO’s en wormgaten. Aan milieuvervuiling in de kosmos wordt ook ruim aandacht besteed. Een videoanimatie laat op kleurrijke, maar ook weinig verhullende wijze zien hoeveel rommel er momenteel rondzweeft in de ruimte. Zoveel zelfs dat het op termijn zeker problemen gaat opleveren. Het is dan ook niet verwonderlijk dat verschillende invloedrijke mensen bezig zijn met het plannen van ruimtereizen (onder andere ondernemer Richard Branson) en expedities naar Mars om daar een kolonie te vormen. De overbevolking en milieuvervuiling op aarde zouden in de toekomst wel eens te groot kunnen worden, zo wordt gedacht.
Black Hole
Tenslotte mogen ook de futuristische ruimte-kunstwerken van de wereldberoemde kunstenaar Max Ernst niet vergeten worden. Ze staan niet ver van een minder bekend artefact van Lee Bontecou, getiteld Black Hole. Dit laatste kunstwerk, dat een zwart gat voorstelt, is zeer plastisch vormgegeven en als men er lang naar kijkt, lijkt het warempel echt of je in een zwarte onheilspellende diepte wordt gezogen. Een zeer overtuigend kunstwerk.
Het Moon Goose Project van Agnes Meyer-Brandis, waarbij ganzen opgeleid worden tot ware astronauten, spreekt ook tot de verbeelding. De beesten maken hun eerste landing op de maan mee en worden begeleid vanuit een heuse controlekamer, waar de bezoekers van de Kunsthalle ook in kunnen. Bizar om te zien.
Belgische en Nederlands tintje
Naast de eerder genoemde Belgische bijdrage van Rubens op de tentoonstelling in Bonn, is er ook een Nederlands tintje aanwezig in de Kunsthalle. Zo valt er een grote, fraaie Hemelbol van de Nederlandse cartograaf Willem Janszoon Blaeu uit 1616 te bewonderen waarop diverse hemellichamen (sterren) te zien zijn. In een andere zaal staat dan weer een zeer groot schaalmodel van Paul Verhoeven’s ruimteschip uit de SF-film Starship Troopers. Hollands Glorie in Space !
Beam me Up!
De Outer Space-tentoonstelling in Bonn is meer dan de moeite waard. Het is een prachtige, bonte mix van allerlei verschillende zaken die de fantasie en verbeelding van de bezoekers flink aan het werk zet. Voor sommigen zal het wellicht te overweldigend zijn waardoor het moeilijk wordt om alles goed te kunnen behappen. Maar voor liefhebbers van wetenschap, Science Fiction en kunst die van een bonte, eclectische en ‘kosmische’ verzameling van ruimtetuig houden is Outer Space een waar Walhalla. Beste Cyberpunks, kruip uit uw Wormgat en laat dit niet aan u voorbij gaan. Beam me Up Bonn…
De tentoonstelling in de Bundeskunsthalle in Bonn loopt nog tot en met 22 februari 2015
