De dvd Geschiedenis van Jazz is een fraaie twaalfdelige dvd-serie van de bekende producer Ken Burns over de geschiedenis van de jazz. De serie plaats jazz in de context van de sociale, economische en culturele dynamiek van de tijd, die loop van 1890 tot heden. De productie van deze mega-dvd, die ruim 700 minuten kijkplezier oplevert, duurde zes jaar. Het resultaat mag er dan ook zijn. Eerdere recensenten spraken al van “the best American documentary I have ever seen”. Het goede van deze prachtige dvd-reeks zit hem in de compleetheid: de volledige jazzgeschiedenis komt aan bod, en dan met name de culturele aspecten.
Jazz is een improvisatiekunstvorm die voortgekomen is uit de blues. Trompettist Wynton Marsalis stelt meteen in de intro van de serie dat de kracht van jazz daarin ligt, dat het Amerikanen samenbracht en -brengt, over de grenzen van etniciteit, geslacht en klasse heen.
De muzieksoort is een uitlaatklep voor de problemen van alledag: “Jazz washes away the dust of everyday life”. Jazz biedt een ode aan het menselijk leven in al haar facetten, van dagelijkse problemen, absurditeit en seksualiteit tot extase, uitzinnige vreugde, vrolijkheid en intelligentie. De mensen die de jazz ‘bedachten’, kwamen uit alle delen en klassen van het Amerikaanse leven. Ze hadden één ding gemeen: creativiteit en improvisatietalent.
De kauwgomstad New Orleans
In twaalf afleveringen komt de complete geschiedenis van de muzieksoort voorbij. Deze recensie beschrijft met name de periode tot de Tweede Wereldoorlog.
Deel één van de serie, getiteld “Gumbo” (kauwgom), gaat over New Orleans vanaf het begin van de negentiende eeuw. Hier ontstond rond 1900 de jazz. In deze multiculturele stad woonden Chinezen, indianen en het creoolse nageslacht van Spanjaarden, Fransen, Italianen en Ieren (een gemengd ras dat zichzelf “creoles of colour” noemde). Maar vooral veel ex-slaven, de Afro-Amerikanen.
Binnen de laatstgenoemde groep ontstond de jazz, een muzieksoort waarin – niet toevallig – de thema’s ‘vrijheid’ en ‘zoeken naar bevrijding’ centraal staan. In New Orleans mochten slaven vanaf 1817 op Congo Square elke zondagmiddag muziek maken van hun eigenaren. Ze zongen er arbeidsliederen en negrospirituals, in een tijdvak waarin vooral brassbands, marsmuziek, vocale kerkmuziek en (onder de elite) klassieke muziek populair waren. Al deze muzikale ingrediënten kwamen in New Orleans bij elkaar, en begonnen aan elkaar te plakken als een soort “Gumbo” (kauwgom).
Naast multicultureel en muzikaal, was New Orleans ook een losbandige stad waar veel gegokt werd, prostitutie werd bedreven en talloze nachtfeesten plaatsvonden. Deze “wild side of life”-cultuur zou ook een belangrijk onderdeel van de jazz worden. Maar eerst had de stad te dealen met de mislukte integratie van de zwarten (omdat het Noorden in 1877 zijn troepen terugtrok en de Ku Klux Klan tekeerging), dit alles ondanks de afschaffing van de slavernij in 1865. Segregatie werd de norm in het Zuiden, uiteindelijk ook in New Orleans.
In de jaren 1890 kwamen twee nieuwe muziekstijlen naar New Orleans, die de basis legden voor de jazz: de ragtime – door critici ’the dance of lunatics’ genoemd – en, heel belangrijk, de blues, een muziekstijl gebaseerd op drie akkoorden waarin eindeloos geïmproviseerd kan worden.
Invloedrijke musici uit de beginperiode van de jazz passeren de revue: de trompettist Buddy ‘King’ Bolden (de grondlegger van de groovy jazzsound “the big four pattern”), de geniale improvisatiepianist Jelly Roll Morton en de blaassterren Freddie Keppard en Sidney Bechet.
Duel vanwege ‘verkeerd’ akkoord
Bijzonder is het verhaal dat Bechet uiteindelijk tijdens een Europese tour in de gevangenis belandde, nadat een Franse pianist hem berispt had vanwege een onwelgevallig akkoord. Bechet zei ‘I never make mistakes’ en daagde hem uit voor een openbaar duel, dat plaatsvond in Parijs. Bechet was niet zo goed in schieten als in saxofoon spelen: het slotakkoord was dat hij drie omstanders verwondde zonder de Franse pianist te raken. Bechet moest een jaar de gevangenis in.
Crisis en oorlog
Vanaf 1929, toen de Beurskrach van New York de wereld economisch lam legde – was het over en uit met de wilde en romantische jaren twintig en liepen de hoogtijdagen van de jazz ten einde. Door de grote werkloosheid en armoede had ook de muziekindustrie het moeilijk en gingen veel muziekproducenten en -verkopers failliet. Verder stierf in de jaren 1930 een aantal kopstukken uit de begintijd van de jazz, onder wie de beroemde King Bolden. In dit tijdperk bracht de jazz wel de rassen nader tot elkaar, althans op de dansvloer (de studio’s waren alleen open voor de blanken). Met name John Hammond jr. maakte zich hard voor zwarte jazzmuzikanten en hielp hen door te breken onder het motto ‘I hear no race in jazz’. Tegelijk bood de radio veel Amerikanen de mogelijkheid bood om toch naar jazzmuziek te blijven luisteren.
Jazz bood een manier om de moderne wereld te ervaren: geniet van de kosmopolitische vrijheid die de radio en auto bieden, en blijf vooral relaxed onder het jachtige moderne leven. Prachtig zijn de beelden van optredens van de legendarische Louis Armstrong in de jaren 1930. Armstrong was ’the man who invented American singing’. Hij beïnvloedde veel grote Amerikaanse artiesten met songs als “Stardust” en “Body and Soul”, onder wie Frank Sinatra, Benny Goodman, Bing Crosby, Billy Holiday, Mildred Bailey en John Hendricks.
Fraaie beelden
De keuze voor foto’s en beeldmateriaal is weloverwogen. Daarbij laat de documentaire veel jazzmuziek horen, wat natuurlijk een verstandige keuze is gezien het onderwerp van de serie. Leuk is dat er naast het overall commentaar regelmatig specialisten en musici aan het woord komen, die hun visie geven op de jazzmuziek en de geschiedenis van de jazz. Al met al is deze dvd-serie is een absolute verplichting voor muziekliefhebbers.
