Wekelijks verschijnen er nieuwe geschiedenisboeken. Van lijvige studies tot publieksboeken en van naslagwerken tot historische strips. Op Historiek plaatsen we veel voorpublicaties en we bespreken zoveel mogelijk titels, maar alles bespreken is ondoenlijk. Daarom hebben we de rubriek ‘signalementen’. Hier plaatsen we wekelijks een bericht met daarin recent verschenen en besproken titels.

<<< Signalementen week 19 | Signalementen week 21 >>>

Selectie week 20 (2021)

Nederlands slavernijverleden

Het Nederlandse slavernijverleden is actueler dan ooit. Tot eind vorige eeuw trok het voornamelijk de aandacht van wetenschappers, maar tegenwoordig heeft bijna iedereen er een mening over. Sinds de Black Lives Matter-protesten is deze zwarte bladzijde uit de Nederlandse geschiedenis zelfs een van de meest besproken onderwerpen. Hoe dachten onze voorvaderen over slavernij, zijn we er rijk van geworden en is het hedendaagse racisme een van de wrange vruchten van dat donkere verleden? Vragen te over, waarop de antwoorden echter vaker meningen dan historische feiten blijken te zijn.
Het westelijk front
Een nieuwe geschiedenis van het westelijke front van vooraanstaand militair historicus Nick Lloyd. In de annalen van de militaire geschiedenis geldt het westelijk front als een symbool van de dwaasheid en zinloosheid van oorlog. Nick Lloyd laat in Het westelijk front echter zien dat dit geen verhaal is van nutteloosheid en stompzinnigheid, van onnadenkende generaals. Het is juist een epische triomf tegen alle verwachtingen in. Aan de hand van een toneel met honderden spelers en talloze plaatsen en gebeurtenissen onthult Lloyd het hele verhaal. Hij geeft de gebeurtenissen in Frankrijk en België tussen augustus 1914 en november 1918 weer vanuit het gezichtspunt van alle belangrijke combattanten, waaronder Franse, Britse, Belgische, Amerikaanse en – niet in de laatste plaats – Duitse strijdkrachten.
100 meesterwerken Oude Nederlandse en Vlaamse kunst

Wat zijn de 100 belangrijkste meesterwerken uit Nederland en Vlaanderen van voor 1750? CODART stelde samen met haar wereldwijde achterban van meer dan 600 conservatoren én met het publiek een canon samen van ons gemeenschappelijk erfgoed. Deze canon is een weloverwogen selectie geworden, een lijst van honderd Nederlandse en Vlaamse meesterwerken uit verschillende disciplines uit de periode 1350-1750. Hoewel schilderkunst de boventoon voert, is er bewust een gewogen verdeling gemaakt zodat ook prent- en tekenkunst, beeldhouwkunst en toegepaste kunst vertegenwoordigd zijn.
Brugge voor Napoleon

Een grensverleggend en verhelderend boek Op 5 mei 1821 sterft Napoleon op Sint-Helena, een godvergeten eiland in de Atlantische Oceaan. Na zijn nederlaag in Waterloo (1815) meenden de geallieerden dat de ‘Kleine Korporaal’ langzaam vergeten zou raken. Niets is minder waar! Napoleon verloor wel zijn laatste veldslag, maar zijn invloed is nog tot op vandaag merkbaar. De Franse keizer deed ook Brugge aan, toen een ingeslapen provinciestadje. Hij kwam er twee keer op bezoek, namelijk als populaire consul in 1803 en als absolutistisch keizer in 1810. Gedurende ruim twintig jaar voelde Brugge – en tal van andere steden in Europa – de hete adem van de Franse bezetter in de nek.
De Nederlandse aardgastransitie

Vanaf 1960 maakte Nederland een grote aardgastransitie door. Ons land bracht met deze transitie iets unieks voor elkaar: binnen tien jaar tijd radicaal omschakelen van energiebron. Hoe is het gelukt om alle Nederlandse woningen geschikt te maken voor aardgas? Wat was de rol van de gemeente en Rijksoverheid? Hoe reageerden burgers? Dit boek vertelt het verhaal van een indrukwekkende propagandacampagne, duizenden kilometers leidingwerk en het vervangen van miljoenen apparaten. Het laat vooral zien hoe de aardgastransitie van de jaren 60 waardevolle lessen biedt voor onze huidige energietransitie.
De zwarte kost

De stotterende notarisklerk Fortuné Massijn is zo onder de indruk van wat hij in de reisverhalen van onder anderen H.M. Stanley over Afrika leest, dat hij besluit als onderintendant in dienst te treden van Congo-Vrijstaat. Met volle overtuiging wil hij meewerken aan het grote beschavingsoffensief van Leopold II. Uit zijn brieven naar huis blijkt al gauw dat de kolonialen zich aan die beschavingsmissie weinig gelegen laten. Ze zijn alleen geïnteresseerd in ‘zwarte kost’: seks met zwarte vrouwen. Nog voor Joseph Conrad in Heart of Darkness (1899) en Mark Twain in King Leopold’s Soliloqui (1905) van leer trokken tegen de wandaden die de blanken in naam van Leopold II in Congo-Vrijstaat pleegden, publiceerde Cyriel Buysse in 1898 de novelle De Zwarte Kost, waarin hij een ontluisterend beeld schetst van de intenties en het optreden van de Belgische kolonialen.
Meer dan alleen Auschwitz
Dit boek vertelt bijzondere en onbekende verhalen over de Holocaust. Over overleven en vechten. De feiten zijn soms tegenstrijdig. Kort voor de bevrijding strandde een Jodentransport na een erbarmelijke treinreis in een Duits dorpje. Een transport met prominente kampgevangenen werd in dezelfde periode naar Hitlers Alpenvestiging afgevoerd. Wat was hun lot? Terwijl de Duitse hoofdstad in 1943 al Judenfrei was verklaard, waren er in het Joodse hospitaal desondanks Joodse stafl eden overgebleven, die nog tijdens de Slag om Berlijn hun best deden mensenlevens te redden.
Fragment: ‘Het verloren transport’ – Dodentrein naar Tröbitz
Bespreking: Bijzondere en onbekende verhalen over de Holocaust
XVI. De zinderende 16e eeuw
Er zijn eeuwen die meer geschiedenis gemaakt hebben dan andere. Bij de meest zinderende eeuwen was zeker de zestiende. Habsburger Keizer Karel bestuurt een rijk zo groot dat de zon er nooit ondergaat. De protestantse reformatie wordt bloedig onderdrukt: de inquisitie tegen de ketters. Oorlog volgt op oorlog, er is oproer overal in Europa, heksen worden vervolgd. Maar er is ook intellectuele vooruitgang: het humanisme, de renaissance, Mercator, Erasmus, Vesalius. Historicus Francis Weyns slaagde erin de 16e eeuw in één meeslepend verhaal te omvatten. Hij heeft oog voor de brede duiding (politiek, sociaal, dynastiek…), maar vertelt ook boeiend over de anekdotiek van feesten en inhuldigingen, seksuele uitspattingen en terechtstellingen, hoe grote en kleine mensen dachten en leefden.
Duivelseiland

Dit verhaal, over een klein, bijna vergeten interneringskamp op Urk, brengt de grote geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog in Nederland tot leven. ‘Duivelseiland’ van Mandy van Dijk gaat over Urk ten tijde van de Eerste Wereldoorlog. Aan de rand van het toenmalige eiland stond in 1915 een met prikkeldraad omheinde houten barak. Daar waren Belgische, Franse en Engelse officieren ondergebracht die eerder vochten in de Grote Oorlog. Ze waren de Nederlandse grens overgekomen, en het neutrale Nederland moest ze volgens het Vredesverdrag van 1907 interneren. In heel Nederland stonden destijds diverse kampen waar soldaten uit oorlogvoerende landen werden geïnterneerd. Vluchtgevaarlijke officieren werden verbannen naar kamp Urk, dat bekend stond als het Elba van de Zuiderzee, als Duivelseiland.
Bespreking: ‘The Great Escape’ op Urk
Spaans toneel voor Nederlands publiek

Niemand zal ontkennen dat Joost van den Vondel de grootste toneeldichter van de Gouden Eeuw is geweest, maar de publieksprijs ging naar andere toneelschrijvers. De Spaanse comedias van topauteurs als Félix Lope de Vega y Carpio (1562-1635) en Pedro Calderón de la Barca (1600-1681) waren razend populair. Talloze dichters, vertalers, acteurs (en actrices!) rond de Amsterdamse Schouwburg hebben zich laten inspireren door het populaire barokke drama met z´n vele liefdesintriges, duels, balkonscènes, verkleedpartijen en liederen. Daarnaast maakten ze furore met hun Nederlandse bewerkingen van Spaanse toneelteksten.
Johannes Willebrands (1909-2006). Een leven in gesprek

Het verhaal van Jo Willebrands is dat van een Nederlander die tijdens de Koude Oorlog doordrong tot ver achter het IJzeren Gordijn, vertegenwoordigers van Moskou ontmoette en in de achterkamers van de Cubaanse rakettencrisis verzeild geraakte. Van iemand die Oekraïense leiders uit de Goelag wist te krijgen en mede de hand had in de Vaticaanse diplomatie die in 1989 de Berlijnse Muur deed vallen. Een leven in gesprek is een onvermoed stuk wereldgeschiedenis, want het belicht hoe sinds mensenheugenis gescheiden gemeenschappen de verkettering achterlieten en weer rond de tafel kwamen.
Bespreking: Kardinaal Johannes Willebrands: een biografie
Een vage term die niet veel betekent

Toen in 1923 de eerste fascisten in Nederland zich verenigden in het Verbond voor Actualisten, kende Arnhem al spoedig een afdeling. Deze mocht dan bestaan uit de spreekwoordelijke anderhalve man en een paardenkop, een paar jaar later zat Musis Sacrum dagen achtereen stampvol als de NSB daar bijeen kwam, iets dat andere partijen niet voor elkaar kregen. Wie waren de eerste Arnhemse fascisten, wat bewoog hen, waarom sloeg het ene fascistische initiatief wel aan in Arnhem en het andere niet? Hoe reageerden de politieke tegenstanders op de komst van het fascisme? Dit boek vertelt voor het eerst over het ontstaan en het verdere wel en wee van het fascisme in Arnhem.