Traditioneel worden ze de “Elgin Marbles” genoemd, maar een slimme, ongetwijfeld Griekse, taaltacticus heeft het woord “Parthenon Marbles” bedacht om te benadrukken dat het gaat om kunstwerken die behoren in de tempel op de Atheense akropolis. De prachtige marmeren reliëfs zijn momenteel in het British Museum maar Griekenland wil ze terug. De bovenste verdieping van het enkele jaren geleden in Athene geopende, prachtige Parthenonmuseum is alvast ingericht om ze terug te verwelkomen. Op Historiek legde Natascha Neef eerder deze week uit waarom ze weer naar Athene moeten.
Laat vooropstaan staan dat ik eigenlijk al haar argumenten hout vind snijden. Ik heb in het oude Akropolismuseum – dat met zijn beperkingen overigens ook zijn charmes had – wel eens een petitie getekend waarin de Britten werden opgeroepen de stukken terug te geven. Nu ik erover denk, geloof ik dat ik daar voor het eerst de naam “Parthenon Marbles” tegenkwam.
U voelt echter al aankomen dat ik aan de kwestie ook een andere kant ontwaar.
De Grieken willen de reliëfs terug omdat het gaat om werelderfgoed. Het omgekeerde is echter ook waar: juist omdat het werelderfgoed is, is het van universele waarde en past het ook in de collectie van universele schoonheid die het British Museum is. De secundaire context is in het geval van de Elgin Marbles even zinvol als de primaire. Als er een petitie zou zijn om het British Museum te laten blijven wat het is, zou ik ook die tekenen.
Als er strijdige, even valide belangen zijn, moet er maar een compromis komen. Dat is er dan ook: de Convention on the Means of Prohibiting and Preventing the Illicit Import, Export and Transfer of Ownership of Cultural Property 1970. Hierin is duidelijk afgesproken dat oudheden in het land van herkomst blijven tenzij kan worden bewezen dat ze voor 1970 al in een ander land waren.
Een enkel relletje daargelaten, wordt de conventie goed gehandhaafd. Toen ik een tijdje geleden bemiddelde om een tichel met een spijkerschriftinscriptie naar het Rijksmuseum van Oudheden te krijgen, stelde men daar meteen de vraag of het voorwerp voor of na 1970 naar Nederland was gekomen. Er is het geval van een beeld van Herakles dat in 1981 op een veiling werd aangekocht en in een museum in Boston pronkte tot het ontbrekende deel opdook in een Turkse, gecontroleerde opgraving. Het was spijtig voor het museum, maar nu de herkomst was bewezen ging het naar huis.
Geen compromis is perfect en ik snap de Griekse frustratie. Ik weet dat Griekenland en Groot-Brittannië, toen (in ik meen 2005) in München werd afgesproken dat herkomstlanden claims zouden laten varen en dat bewaarlanden zich verplichtten tot een ruimhartig uitleenbeleid, voorbehoud maakten omdat ze de Parthenonsculptuur allebei wilden hebben.
Toch zou ik willen dat de Grieken hun verlies – dat het verlies is van elke bezoeker van Athene – namen. Laten we onze energie besteden aan wat na 1970 is opgedoken. We kunnen onze beperkte middelen maar één keer inzetten en laten we dat in vredesnaam doen om de huidige smokkel aan te pakken. We moeten de plunderingen in het Nabije Oosten stoppen, al was het maar om ISIS vleugellam te maken. Dat is echt urgenter dan de Parthenonsculptuur, hoe graag ik die ook zou zien in Athene.
Voor een soortgelijke analyse, zie Toebosch’ Onvolprezen Eigen Tijdschrift. Wel een abonnement nemen, het loont zich echt.
Lees hier het eerdere artikel van Natascha Neef
