De dubbel-dvd “Het succes van geld” leidt de kijker in gestaag tempo door de geschiedenis van het fenomeen pecunia.
Een arm Rijk
De eerste aflevering gaat over de opkomst van het geld. We vallen binnen rond 1500 bij de Zuid-Amerikaanse Inca’s, die nog nooit van geld gehoord hadden. Zij beschouwden arbeid als dé valuta. Toen in 1532 de Spanjaarden onder leiding van Francisco Pizarro het Inca-rijk platwalsten, gedreven door geldhonger en geïnspireerd door de legende van El Dorado, kwam hierin verandering. Het goud en zilver uit de Andes maakte de Spanjaarden stinkend rijk. Maar toch hield het Spaanse Rijk uiteindelijk geen stand. Ferguson legt uit waarom niet: de Spanjaarden groeven zoveel zilver en goud op, dat door de overvloed aan edelmetaal de waarde ervan drastisch afnam en de goederenprijzen enorm stegen.
Het komt erop neer dat geld slechts een middel is waarin vertrouwen moet bestaan. Vee (pecus in het Latijn, vandaar dat pecunia geld betekent), zout, of bij de Mesopotamiërs rond 4000 voor Christus kleitabletten met daarop hoeveelheden graan opgetekend, kunnen dezelfde functie als metalen munten vervullen. Als de gemeenschap maar fiducie heeft in de waarde en deze algemeen accepteert. Treffend is in dit verband de term ‘krediet’, dat afkomstig is van credo (ik vertrouw). Bij het geven van krediet is het vertrouwen dat er terugbetaald wordt cruciaal.
Joodse woekerrente
Een belangrijk keerpunt in de geldgeschiedenis vond plaats kort na 1200, toen kooplieden in de regio Pisa-Venetië het Arabisch-Hindoeïstische cijfersysteem overnamen. Het was de Italiaanse wiskundige Fibonacci (een pseudoniem van Leonardo van Pisa) die dit systeem in Europa introduceerde in zijn Liber abaci (Boek van de rekenkunst, 1202). De geldhandel kreeg hierdoor een enorme boost: het nieuwe cijfersysteem maakte boekhouden – dat met Romeinse cijfers een enorme klus was – tot kinderspel.
In Pisa en Venetië waren het de joden die als eerste op de geldhandel doken en de bankwereld uitbouwden tot een imperium. Christenen mochten namelijk geen geld lenen tegen rente (Psalm 15), maar de joden mochten dit wel. De angst van christenen voor woeker was groot: katholieke kerkleiders zeiden dat je dan naar de hel ging. De Joden redeneerden anders. Zij baseerden zich op Deuteronium 23, waar staat dat je geen woekerrente mag vragen van je broeders, lees: medejoden. Hier staat dus niet dat je als jood geen rente mag vragen aan (Italiaanse) christenen, lees: niet-broeders. De gevolgen hiervan waren tweeërlei. Eén: de joden werden uitgesloten uit de gemeenschap en belandden in ghetto’s. Ze zondigden immers tegen het verbod op woekerleningen. En twee: in Noord-Italië ontstond kort na 1200 de eeuwigdurende associatie tussen Joden en kapitalisme, die met name de nazi’s in de twintigste eeuw van pas zou komen.
Het duurde nog tot de vijftiende eeuw totdat Italiaanse christenen – de geniale familie De Medici te Florence – een foefje bedachten door geen rente te vragen op geldleningen, maar provisie voor de bemiddeling. De Medici werden zo rijk, dat ze met gemak beroemde Renaissancekunstenaars als Michelangelo en Galileo konden financieren.
Nathan Rothschild
In de tweede aflevering bespreekt Ferguson, na de bankenrevolutie uit de eerste aflevering, een tweede, veelbepalende ontwikkeling in het geldwezen: de obligatiemarkt. Obligaties zijn leningen van burgers aan de regering (tegen rente achteraf), waarmee overheden bijvoorbeeld oorlogen kunnen financiëren.
Ferguson laat zien dat op bepalende momenten in de geschiedenis obligaties van grote invloed waren op het verloop van de gebeurtenissen. Het systeem bestond al rond 1400 in Italië, waarbij De Medici’s de oorlogen van Italië financierden. Nathan Rothschild, een zeer invloedrijke Joodse obligatiehandelaar uit het begin van de negentiende eeuw, financierde de Engelse regering. Ook zetten diverse familieleden veel geld in om te gokken op de uitslag van de Slag bij Waterloo in 1815. In 1940 brachten de nazi’s een anti-Joodse propagandafilm uit, “Die Rothschilds”, waarin zij de joodse geldwoeker ten tijde van de Napoleontische Oorlogen aan de tand voelden.
De anti-Joodse propagandafilm ‘Die Rothschilds’
https://www.youtube.com/watch?v=Lx5bAExv1LA
De stelling dat de Amerikaanse Burgeroorlog door obligatiehandel werd beslecht, kan met goede argumenten verdedigd worden. Toen de noordelingen in het Zuiden Fort Pike (bij New Orleans) te pakken kregen, viel de op obligatiehandel gebaseerde katoenhandel helemaal stil. De regering raakte in geldnood en liet veel geld bijdrukken. Het gevolg was een hyperinflatie met een factor 90 en de onmogelijkheid om het militaire apparaat nog langer te financieren.
De meest spectaculaire hyperinflatie aller tijden vond overigens niet plaats in Duitsland tijdens het interbellum, maar in Argentinië. De prijsstijgingen daar bedroegen in 1989 liefst 12.000 procent op jaarbasis.
John “OutLaw”
Aan bod komt hier de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC), uniek vanwege de introductie van aandelen (burgers delen in de winst en het verlies van bedrijven) en de ruim honderd multinationale vestigingen van deze handelscompagnie. Veel aandacht gaat uit naar de Schotse outlaw John Law, een notoire gokverslaafde, de koning van de kroeg. Nadat hij het aandelensysteem in Amsterdam had afgekeken, trok hij naar Parijs en introduceerde daar in 1716 dit zo succesvol gebleken Hollandse concept. Binnen de kortste keren behoorde Law tot de rijkste mensen op aarde. Zo bezat hij 25 procent van de VS (de Franse territoria in Amerika zoals Louisiana) en vele kolossale panden in Parijs. Maar lang duurde zijn private party niet: door de “Mississipi Bubble” van 1720 verloor Law alles wat hij had. Een woedende menigte dwong hem Parijs te verlaten. Law was weer een outlaw.
Slot
Na het bekijken van deze geniale BBC-documentaire heb je overigens een aantal uur nodig voordat de dollartekens uit je ogen verdwenen zijn. Maar je hebt enorm veel geleerd over de cruciale rol die geld in de geschiedenis heeft gespeeld. Een absolute aanrader.
Bestel deze dvd bij:
