De Nederlandse Jenever is bij uitstek een exportproduct en kan internationaal gemakkelijk wedijveren met whisky, bourbon, cognac en gin. In de eenentwintigste eeuw zijn tientallen distilleerderijen bezig oude recepturen te herontdekken en nieuwe kwaliteitsjenevers te maken, al dan niet gelagerd op eikenhouten vaten. Met als doel jenever op de wereldmarkt weer haar gerechtvaardigde plaats te geven.
Over deze Export van Jenever is in het Nationaal Jenevermuseum Schiedam van 26 november 2011 tot en met maart 2012 een tentoonstelling te zien. Dat in samenwerking met leden van de Historische Vereniging Schiedam en de verzamelaars van de Oude Flesch.
Bij het onderzoek voor deze tentoonstelling bleek al gauw dat er nauwelijks iets bekend is over de export van jenever in het verleden. De opgedane kennis mocht niet verloren gaan, dus deze is nu gebundeld in een rijk geïllustreerd boek van 320 pagina’s.
In dit lijvige werk belichten meer dan twintig auteurs aspecten van de export van deze nectar die Jenever heet en sinds de zeventiende eeuw haar weg over de hele wereld vindt. Vele distilleerderijen komen aan bod, zoals Blankenheym & Nolet, Daniël Visser, De Kuyper, Herman Jansen en Lucas Bols. Maar ook de ontwikkeling van de jeneverfles en het verzamelen daarvan, het leven met de fles als glasproducent, de moeizame contacten overzee, de rederijen en reizen, de agenten en dochterbedrijven, reclame met en zonder Volendammer meisje, kisten en strohulzen, etiketten, als mede de overzeese exportmarkten. En stripfiguur Jenever gaat ons voor in een reis rond de wereld met vijftig verhalen en ruim driehonderd illustraties.
Om een idee te geven van de gevarieerde inhoud, een paar fragmenten:
Die stammen meenden twee vliegen in één klap te slaan: winst door de handel met de Hollanders en vernietiging van de vijand. En zie, het geschiedde! De Hollanders gaven hun bondgenoten flessen met een geheimzinÂnige krachtige drank, die als gebaar van verzoening aan de Krobo’s moest worden aangeboden. Dit gebeurde en na het ledigen van de flessen lagen de dappere strijders laveloos uitgestrekt, om zich bij het ontwaÂken de volgende morgen vastgebonden te ontdekken aan boord van een schip op weg naar West-Indië. De ouden van dagen, vrouwen en kindeÂren, die de volgende dag de plek des onheils bezochten, ontdekten er slechts de flessen met de restanten van de machtiÂge inhoud, die hun dappere krijgers bedwelmd had. En men kwam al gauw tot de conclusie dat men deze geesten de vereiste eerÂbied moest betonen, teneinde ze rustig te houden.
De verkregen moutwijn in Schiedam, en Delfshaven, ging grotendeels naar Rotterdam. Daar waren distilleerderijen als De Kuyper en Blankenheym & Nolet die deze grondstof distilleerden met jeneverbessen en eventueel kruiden tot Jenever. Het grootste deel van de productie werd geëxporteerd. Frankrijk en Spanje waren goede afnemers, ongetwijfeld voor doorvoer naar hun koloniën, als ook West-Afrika, West-Indië en Noord-Amerika. En in tijden van oorlog gingen grote hoeveelheden via onder meer Zeeuwse smokkelhavens naar Engeland. Ook de Verenigde Oostindische Compagnie was in de 18de eeuw een grote afnemer van korenbrandewijn en in de tweede helft van die eeuw van jenever.
Daniël Visser en Zonen exporteerde al in de 18de eeuw binnen en buiten Europa. Met sommige afnemers heeft men een 200-jarige relatie gehad. Het bedrijf zond naar Nederlands-Indië, Noord- en Zuid-Amerika. Naar Amerika gebruikte Visser onder meer de naam Rip van Winkle, een romanfiguur van Nederlandse komaf wiens verhaal rond 1860-1880 speelde. Knickerbocker was weer een spotnaam voor een Amerikaan van Nederlandse afkomst en was ook een merknaam van D.Visser. Verzonden werd in flessen, verpakt in kelders. De kleur van de kelders gaf soms de bestemming of de inhoud aan. Rode voor Indië, 15 flessen totaal 22 ½ liter. Blauwe kelders, 18 l.. Groene 12 flessen, 9 liter en witte kelders met literflessen.
Duizenden prenten hebben de saloons tot onderwerp, waaronder ook die van Napoleon Hart in Anaheim, Californië, uit 1900. De messcherpe foto toont hoeveel liefhebbers er moeten zijn geweest voor de Palmboomjenever van C. Meijer uit Schiedam en die van A. van Hoboken uit Delfshaven. Met tientallen staan de kelderfessen van Meijer op de vitrinekasten links op de foto, terwijl een even groot aantal kelderflessen van Van Hoboken de rechterkant domineert.
Bols ging er in de dertiger jaren van de vorige eeuw zelfs toe over om haar likeuren en jenever in aardewerken flessen in de vorm van een boertje of boerinnetje te verpakken.
De eerste stelletjes werden geleverd door de Duitse firma W. Goebel, een bedrijf dat ook de bekende Hummel-beeldjes heeft vervaardigd. Het boertje heeft een jeneverkruik in zijn linkerhand en een glas in zijn rechterhand. Het boerinnetje houdt met twee handen een likeurfles vast.
De ietwat teleurgestelde minister keek me aan en zei ’Maar mijnheer, ik begrijp toch nog steeds niet waarom die jeneverflessen zo zwaar moeten zijn’. Ik heb geleerd dat je op een onzinvraag het beste met onzin kunt antwoorden. ‘Minister, U moet niet vergeten dat we een zeevarende natie zijn. De kapitein is vaak wekenlang van huis en die moet toch iets hebben om zich aan vast te kunnen houden’. Hij keek alsof hij het begreep, haalde zijn schouders op en verliet het vertrek. Thuis stond de Bokma koud. Ik had best een dubbele verdiend uit die stevige fles.
Oost West, Hollands Best; jenever wereldwijd. Ton Vermeulen ed. Schiedam, Nationaal Jenevermuseum 2011. 320 pp, volledig in kleur, 50 verhalen en meer dan 300 ills, gebonden, prijs € 30,- (excl. verzendkosten) Te verkrijgen in Schiedamse boekhandels, bij het Nationaal Jenevermuseum Schiedam, of via een mailtje: [email protected]
