Theodore Roosevelt (1858-1919): 26e president van de Verenigde Staten

De voormalige Amerikaanse president Theodore Roosevelt (1858-1919) geldt als een van de meest geprezen Amerikaanse presidenten uit de geschiedenis. Van 1901 tot 1909 stond hij – namens de Republikeinse Partij – aan het roer als 26e president van de Verenigde Staten. Wie was Theodore Roosevelt als persoon? Hoe zag de ambtstermijn van deze jongste president uit de Amerikaanse geschiedenis eruit? En wat waren de hoofdlijnen van Roosevelts binnenlandse en buitenlandse politieke beleid?

Naast politicus was Theodore Roosevelt historicus, schrijver, politiecommissaris, militair, natuurbeschermer en diplomaat. In 1906, nog voor zijn presidentschap, ontving hij de Nobelprijs voor de Vrede vanwege zijn succesvolle bemiddeling om de Russisch-Japanse Oorlog te beëindigen.

Jeugd, studie en privéleven van een jonge Theodore Roosevelt (1858-1880)

Theodore Roosevelt, ook bekend onder zijn bijnamen Teddy en TR, werd geboren op 27 oktober 1858 in de stad en staat New York. Theodore stamde, net als de latere president Franklin Roosevelt (1882-1945) uit een Amerikaanse familie met Nederlandse roots. Hun voorouders waren Claes Maartenszoon van Rosenvelt, afkomstig van het Zeeuwse Tholen, en diens echtgenote Jannetje Thomas, die in 1649 in New York (toen Nieuw-Nederland) neerstreken, in de tijd dat Peter Stuyvesant (1612-1672) daar gouverneur-generaal was.

Theodore groeide op in een notabele Amerikaanse familie, die tot de aristocratie gerekend kan worden. Zijn vader, Theodore Roosevelt sr., was een geslaagde zakenman en filantroop. Theodores moeder, Martha Bulloch, stamde uit een rijke familie die een eigen plantage met slaven had. Vakanties die het gezin maakten waar luxueus en gingen naar verre oorden, zoals Egypte, Palestina en Duitsland.

Al op jonge leeftijd had Roosevelt te kampen met gezondheidsklachten, specifiek een heftige vorm van astma. Hierdoor kon hij niet naar school en kreeg hij thuisonderwijs. Zijn vader zette stevig in op veel en intensief bewegen, om Theodore met deze aanpak zoveel mogelijk conditioneel te sterken. Theodore hield vooral van jagen en boksen, waarmee hij zijn conditie kon verbeteren. Ook was hij veel in de natuur te vinden.

Na het afronden van het middelbaar onderwijs vertrok Theodore Roosevelt naar Harvard University, waar hij zich richtte op een studie Natuurwetenschappen. Deze ronde hij met magna cum laude (‘met grote lof’) af. Inmiddels had Roosevelt plannen om de politiek in te gaan, namens de Republikeinse Partij. Daarom volgde hij ook nog een studie Rechten aan Harvard, maar die zou hij niet afronden. In zijn latere autobiografie schreef Roosevelt over zijn ervaringen op Harvard:

“I thoroughly enjoyed Harvard and I am sure it did me good, but only in the general effect, for there was very little in my actual studies which helped me in after life.”

Op 27 oktober 1880, toen Theodore tweeëntwintig jaar jong was, trad hij in het huwelijk met de drie jaar jongere Alice Hathway Lee, alias ‘Sunshine’. Zij was de dochter van een bankier. Ze gingen na hun trouwen op huwelijksreis naar de Matterhorn in de Alpen. Op 14 februari 1884 – luguber genoeg op Valentijnsdag – voltrok zich een familiedrama. Op die dag stierven zowel Theodores moeder (aan tyfus) als, enkele uren daarna, Theodores vrouw (aan een nierziekte). Theodores echtgenote overleed slechts twee dagen na de geboorte van hun dochter Alice Lee.

Begin van Roosevelts politieke loopbaan en andere werkzaamheden

In november 1881 begon Roosevelts politieke carrière, toen hij gekozen werd in de New York State Assembly, het Huis van Afgevaardigden, als vertegenwoordiger van het 21e district. Het jaar erop ging hij het leger in en publiceerde ook zijn eerste boek, The Naval War of 1812. Na de dood van zijn vrouw in 1884 verbleef Roosevelt grotendeels op een ranch in de Badlands van Dakota, die hij enkele jaren eerder aangekocht had. Hij werkte daar als veeboer. Kort na het overlijden van zijn vrouw (en moeder) ontmoette hij Edith Kermit Carow, met wie hij in december 1886 in Londen trouwde. Samen met haar kreeg Roosevelt vijf kinderen: Theodore, Kermit, Ethel, Archibald en Quentin.

Van 1895 tot 1897 was Roosevelt commissaris van politie van New York. Daarna werd hij door de toen zitten president William McKinley benoemd tot minister van Marine. In deze functie zette Roosevelt zich in om de Amerikaanse marine uit te breiden. Toen in april 1898 de Spaans-Amerikaanse oorlog uitbrak, werd Roosevelt luitenant-kolonel van het Rough Rider Regiment. Hij was onder meer betrokken bij de Slag om San Juan op Cuba en maakte naam als oorlogsheld. Mede door zijn status als legeraanvoerder, kreeg hij na afloop van de oorlog, eind 1898, de functie van gouverneur van New York, die hij tot 1900 zou vervullen. Hij was als gouverneur vooral actief in de bestrijding van politieke corruptie.

Binnenlands en buitenlands beleid als Amerikaans president (1901-1909)

In 1900 werd Roosevelt namens de Republikeinse Partij benoemd tot de running mate van William McKinley. Op 14 september 1901, veertien maanden na het afleggen van zijn eed, werd McKinley echter vermoord door een anarchist en werd Roosevelt – slechts drie kwartier na de dood van zijn voorganger – benoemd tot 26e president van de Verenigde Staten. Hij zou tot 1909 in het Witte Huis blijven, want de presidentiële verkiezingen van 1904 won hij met gemak. Daarin versloeg hij met 336 electorale stemmen zijn tegenstrever, de Democraat Alton B. Parker, die slechts 140 stemmen kreeg.

Theodore liet zich tijdens zijn presidentschap kennen als een vooruitstrevende of gematigd progressieve Republikein, die als nationaal leider veel binnenlandse en buitenlandse politieke kwesties aanpakte. Hij toonde zich energiek, was geregeld hyperactief en vrijwel altijd zeker van zijn zaak. Daarnaast was Roosevelt mediageniek. Hij was de eerste Amerikaanse president die geregeld persconferenties gaf om de Amerikanen in- en voor te lichten.

Binnenlandse politiek: hoofdlijnen

De binnenlandse politiek tijdens Roosevelt presidentiële termijn was gefocust op natuurbescherming en op economische hervormingen. Roosevelt kan met recht een ‘natuurpresident’ genoemd worden. Hij was een van de eerste en weinige grote politieke leiders die vol inzette op natuurpreservatie. Zo stelde Roosevelt diverse commissies in, die allerlei natuuraspecten onderzochten, zoals de effecten van ontbossing en bebossing, watervoorziening, erosie, bodemverbetering en irrigatiemogelijkheden. Dit leidde uiteindelijk tot een nationale natuurorganisatie, de National Conservation Association, en de Reclamation Act ofwel de Wet op landherwinning. De Reclamation Act maakte onder meer de uitbreiding van stuwdammen mogelijk, waarmee op een milieuvriendelijker manier – met aanzienlijk minder waterverspilling – elektriciteit opgewekt kon worden. Een belangrijk initiatief van Roosevelt was verder het uitroepen van natuurgebieden en unieke locaties tot nationale historische monumenten. Er kwamen veel beschermde natuurgebieden en nationale parken bij, zoals de Grand Canyon.

Op economisch terrein zette Roosevelt vooral in op het doorbreken van de macht van grote economische conglomeraten, de trusts. Hij haalde een eerdere wet, de Sherman Anti-Trust Act uit 1890, onder het stof vandaan. Deze anti-trust wet was jarenlang een dode letter geweest, maar werd juridisch aangepast en daarna stringent gehandhaafd. De overheid ging scherper toezien op bedrijfsfusies en de vorming van economische conglomeraties. Roosevelts uitgangspunt was:

“The Government should be the great arbiter of the conflicting economic forces in the nation, especially between capital and labor.”

Een van Roosevelts grootste successen op dit gebied was het opbreken van een spoorwegen-trust in het Noordwesten van de Verenigde Staten, de Northern Securities Company. Binnen de Republikeinse Partij maakte Roosevelt zich bij velen impopulair vanwege zijn anti-trustmaatregelen, maar progressieven prezen hem omdat hij opkwam voor de kleine man en de arbeider.

Buitenlandse politiek: hoofdlijnen

Het centrale uitgangspunt van Roosevelts buitenlandse politiek was de leus…

“Speak softly but carry a big stick.” – vertaald: “Spreek zachtjes, maar draag een dikke stok bij je”

Hij bedoelde hiermee dat je als politicus en diplomaat rustig en tactvol besprekingen in moet gaan, maar altijd een troef achter de hand moet hebben om resultaat te bereiken.

Roosevelt was van mening dat de Verenigde Staten uit hun isolationisme moesten treden en als grote natie moesten meedoen op het politieke wereldtoneel. Het politieke beginsel dat het speerpunt vormde in Roosevelt buitenlandse beleid, was de Monroe-doctrine. Uitgangspunt van deze doctrine was om het Europese kolonialisme tegen te gaan en te voorkomen dat Europese landen hun macht zouden uitbreiden in Amerika, en dan specifiek Zuid-Amerika. De Europese landen moesten in Amerika dus op afstand gehouden worden. De huidige Europese kolonies in Zuid-Amerika werden door de Verenigde Staten geaccepteerd. Was een land echter onafhankelijk geworden dan diende de voormalige kolonisator de territoriale soevereiniteit van dat land te respecteren. Gebeurde dat niet, dan hadden de Verenigde Staten het recht om in te grijpen. Dit gebeurde onder meer in 1905 in de Dominicaanse Republiek.

Een belangrijke kwestie op het terrein van de buitenlandse politiek was tijdens Roosevelt presidentsperiode de aanleg van het Panamakanaal, dat een doorvaart mogelijk maakte tussen de Atlantische Oceaan en de Grote Oceaan. Het gebied waar dit belangrijke kanaal zou komen, maakte destijds onderdeel uit van Colombia dat echter niets in de Amerikaanse plannen zag. Theodore Roosevelt besloot hierop de Panamese onafhankelijkheidsbeweging te steunen in hun streven naar onafhankelijkheid, zodat hij hierna een partner had waarmee zaken gedaan konden worden. In 1904 kocht Roosevelt, voor 10 miljoen dollar, de Kanaalzone van het nieuwe bewind, waarna het kanaal aangelegd kon worden.

Naast deze activiteiten was Roosevelt meermalen belangrijk als diplomaat en bemiddelaar in grote internationale conflicten. Zo had hij een grote bijdrage aan de totstandkoming van het Verdrag van Portsmouth, waarmee de Russisch-Japanse Oorlog (1904-1905) afgesloten werd. Voor deze rol kreeg Roosevelt in 1906 de Nobelprijs voor de Vrede. Van belang was ook Roosevelts advies en bemiddeling tijdens de Agadircrisis tussen Duitsland en Frankrijk, ook wel bekend als de Tweede Marokkaanse Crisis (1911). Deze crisis bracht Duitsland en Frankrijk dicht bij een onderlinge oorlog, maar mede door Roosevelts tactische optreden werd een gewapend conflict voorkomen.

Wanneer er mensenrechten in het geding waren, liet Roosevelt internationaal ook zijn stem horen. Roosevelt nam het met name op voor vervolgde joden en keerde zich tegen antisemitisme. Hij vroeg aandacht voor het lot van joden in Noord-Afrika. Ook klom hij in 1903 de pen na een pogrom in Kishinev in Rusland, waarbij zo’n vijftig joden omkwamen. Roosevelt schreef tsaar Nicolaas II en maakte hem zijn ongenoegen over deze pogrom duidelijk.

Ten slotte, ter onderstreping van Amerika’s nieuwe rol op het wereldtoneel, zette Roosevelt in 1907 de Amerikaanse marine op scherp en liet deze tot 1909 de wereldzeeën bevaren. Het betrof een zeemacht van zestien oorlogsschepen met witte boegen, de zogenoemde Great White Fleet, waarop 14.000 manschappen werkzaam waren. Met deze actie wilde Roosevelt de wereld laten zien dat de Verenigde Staten een sterke marine had.

Periode na het presidentschap

Richting de verkiezingen van 1908 besloot Theodore Roosevelt zelf dat hij niet voor een derde presidentstermijn zou gaan. Hij wilde namelijk niet breken met de traditie waarbij een president niet meer dan twee termijnen diende. Gezien zijn grote populariteit zou Roosevelt, als hij zich kandidaat had gesteld, hoogstwaarschijnlijk herkozen zijn. De verkiezingen werden in 1908 gewonnen door Roosevelts partijgenoot William Howard Taft.

Na het aflopen van zijn presidentiële termijn koos Theodore Roosevelt ervoor om te genieten. Hij maakte diverse safari’s in Afrika en Zuid-Amerika. In 1912 deed hij, nu als kandidaat voor de Progressieve Partij, nog een poging voor een nieuwe termijn als president, maar dit mislukte. De Republikeinse Partij koos ervoor om William Howard Taft te nomineren voor de presidentsverkiezingen. Tijdens de campagne voor zijn kandidering werd Theodore Roosevelt in Millwaukee, op 14 oktober 1912, in zijn borst geschoten. Deze aanslag overleefde hij, doordat de afgevuurde kogel sterk afgeremd werd door de opgevouwen speech en een brillendoos die hij in zijn borstzak had zitten. Taft verloor de verkiezingen in 1912 overigens van de Democratische kandidaat Woodrow Wilson.

Tijdens een safari in 1913 in Afrika liep Roosevelt malaria op, waaraan hij bijna overleed. Maar de voormalig president herstelde van deze ziekte. Op 6 januari 1919 stierf Theodore Roosevelt in Oyster Bay, New York, aan de gevolgen van een embolie. Volgens de overlevering waren zijn laatste woorden:

“No man has had a happier life than I have led; a happier life in every way.”

Boek: De Roosevelts. Vormgevers van de American Century – Frans Verhagen

Bronnen ▼