De veldslag bij Benevento (1266)

Nabij Benevento, een stadje in Campanië op een vijftigtal kilometer ten noorden van Napels, brachten op 26 februari 1266 de troepen van Karel van Anjou (ca. 1227-1285) het leger van Manfred van Sicilië (1232-1266) een verpletterende nederlaag toe die het einde betekende van de heerschappij van de Hohenstaufen in Italië. Hieronder het relaas van de veldslag die de machtsverhoudingen in het dertiende-eeuwse Europa grondig hertekende:

Een kijk op wat voorafging

Reeds onder het pontificaat van paus Innocentius IV (ca. 1195-1254) was het pausdom in conflict verwikkeld met het vorstenhuis Hohenstaufen om de macht in het toenmalige Italië. Onder Innocentius’ opvolgers, paus Urbanus IV en Clemens IV deinde het geschil nog verder uit om uiteindelijk te ontaarden in een ware investituurstrijd waarbij beide partijen zich geruggensteund voelden door rivaliserende groepen, enerzijds de “Welfen” die het opnamen voor de paus, en anderzijds de “Ghibelijnen” die de wereldlijke macht van de pausen verwierpen.

De aanloop tot de strijd

In 1250 kwam Frederik II uit het Huis Hohenstaufen, keizer van het Heilig Roomse Rijk, koning van Jeruzalem en koning van Sicilië plots te overlijden. Zijn zoon Koenraad volgde hem op als koning van Sicilië maar kwam vier jaar later zelf geheel onverwachts te sterven aan de gevolgen van malaria. Manfred, de onwettige zoon geboren uit keizer Frederiks verhouding met de Italiaanse schone Bianca Lancia, riep zichzelf enige tijd nadien uit tot koning van Sicilië terwijl de troon eigenlijk van rechtswege toekwam aan Koenraads minderjarige zoon Conradin (1252-1268).

Paus Urbanus IV (1195-1264) zag in de succesiestrijd rond de Siciliaanse troon een kans om zich voorgoed van de Hohenstaufen te ontdoen en sloot met Karel van Anjou, de jongere broer van de Franse koning Lodewijk IX een geheim akkoord waarin hij de Franse prins de kroon van het koninkrijk Napels en Sicilië aanbood indien deze Manfred van de troon zou stoten en uit Italië verjagen. Even dreigde door de plotse dood van Urbanus de geheime overeenkomst in duigen te vallen, maar diens opvolger, paus Clemens IV, haastte zich het voorstel aan Karel van Anjou te hernieuwen. De strijd kon beginnen.

De Slag bij Benevento

Begin januari 1266 trok Karel van Anjou met een klein ridderleger, een zeshonderdtal kruisboogschutters en ongeveer 2.500 huursoldaten Italië binnen. Manfred had met zijn leger van bijna twaalfhonderd geharnaste ridders, een kleine maar uiterst beweeglijke Saraceense ruiterij, samen met grosso modo evenveel huursoldaten een numeriek overwicht op Karels troepen. Manfred schatte de situatie echter volkomen verkeerd in door te denken dat de hem gunstig gezinde Ghibelijnen de opmars van Karel wel zouden stoppen. Dit gebeurde niet en in de vroege ochtend van 26 februari 1266 stonden beide legers nabij Benevento tegenover elkaar.

Manfred, die weet had van zijn numeriek overwicht, nam overmoedig het initiatief door met zijn Saraceense ruiterij Karels troepen aan te vallen, maar moest zich voor diens goed getrainde soldaten algauw noodgedwongen terugtrekken. Daarop stuurde hij zijn ridders de strijd in waardoor de krijgskansen zich even in zijn voordeel leken te herstellen. Niet voor lang, want de pijlen van Karels kruisboogschutters richtten onder de aanstormende ridders een ware slachting aan en toen Karel bovendien de rest van zijn troepen in de strijd gooide was het pleit beslecht. Manfreds overgebleven manschappen, die zagen dat een nederlaag onafwendbaar, was namen in paniek halsoverkop de vlucht. Slechts een klein deel van Manfreds leger kon aan de dood of gevangenschap ontsnappen. Manfred zelf sneuvelde op het slagveld als één der laatsten.

Het verdere verhaal

Na afloop van de strijd werd Karel zoals paus Clemens IV hem had beloofd, gekroond tot koning van Napels en Sicilië. Even was er nog sprake van een heropflakkering van het conflict toen in de zomer van 1268 Conradin poogde om met de hulp van een Ghibelijns leger en enkele ridders Sicilië te heroveren. Dat liep voor de jonge Conradin verkeerd af. De 23ste augustus werd hij in de Slag bij Tagliacozzo door Karel verslagen en gevangen genomen. Die liet hem enkele maanden later, op 29 oktober 1268 op het centrale marktplein van Napels publiekelijk onthoofden. Met diens dood kwam er definitief een einde aan de heerschappij van de Hohenstaufen dynastie op het Italiaanse schiereiland.