Winston Churchill – Biografie van de staatsman

De Britse politicus Winston Churchill (1874-1965) is vooral bekend vanwege zijn optreden als Brits premier tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hij begon zijn carrière als militair en journalist. Churchill vocht onder meer in India en Zuid-Afrika, en publiceerde in 1898 zijn eerste boek. In 1901 ging hij de politiek in. Van 1910 tot 1911 bekleedde hij het ambt van minister van Binnenlandse Zaken, later gevolgd door het Britse premierschap van 1940 tot 1945 en een tweede keer van 1951 tot 1955. Wie was Winston Churchill precies als persoon, militair en politicus? En wat is zijn betekenis geweest voor de Britse en internationale politiek?

Jeugd & jonge jaren van Winston Churchill (1874-1893)

Winston Churchill zag het levenslicht op 30 november 1874 in Blenheim Palace, een paleis nabij de plaats Woodstock (Oxfordshire) in het Verenigd Koninkrijk. Churchill stamde uit een geslacht dat behoorde tot de Britse aristocratie. Een van zijn voorouders, hertog van Marlborough John Churchill (1650-1722), had na de Slag bij Blenheim (1704, een veldslag uit de Spaanse Successieoorlog) het kasteel Blenheim Palace cadeau gekregen. Winstons vader, Lord Randolph Henry Spencer-Churchill, was in 1886 minister van Financiën. Zijn moeder, Jennie Jerome, was een uit Brooklyn afkomstige Amerikaanse vrouw.

Churchill werd kort na zijn geboorte gedoopt in de Church of England. In zijn tienerjaren werd hij fel antichristelijk, om uiteindelijk als volwassene agnost te worden. Conform de communist Karl Marx beschouwde Churchill religie als opium, of ‘een heerlijk verdovend middel’. Over religie zei Churchill ooit het volgende:

“Ik accepteer de christen of enige andere vorm van religieus geloof niet.”

Churchill had een ongelukkige jeugd, waarin hij door zijn ouders emotioneel verwaarloosd werd. Ook op school, hij bezocht vanaf april 1888 de Britse jongenskostschool Harrow, had Churchill het niet eenvoudig. Vanwege zijn rode haar scholden andere kinderen hem uit voor copperknob en ginger. Leren deed Churchill niet echt of echt niet. De enige vakken op school die hem aanspraken, waren geschiedenis en literatuur. Met andere vakken, zoals Latijn of wiskunde, had hij weinig op. Vanwege zijn matige inzet kreeg Churchill op de kostschool geregeld straf van zijn meerderen. Vanwege Winstons matige schoolprestaties besloot zijn vader hem het leger in te sturen.

Carrière in het leger & oorlogsverslaggever (1893-1901)

In 1893 begon Churchill aan een militaire opleiding aan de Koninklijke Militaire Academie in Sandhurst. Hij had drie pogingen nodig voor het toelatingsexamen, maar kon daarna aan de opleiding beginnen. Na twee jaar, in 1895, vertrok hij als zakelijk waarnemer naar Cuba. In deze tijd begon hij ook militaire verslagen te schrijven voor tijdschriften als The Pioneer en The Daily Telegraph. In oktober 1896 werd Churchill – die inmiddels tweede luitenant was – overgeplaatst naar Bombay in Brits-Indië. Hij schreef zijn eerste boek over een opstand in dit gebied, The Story of the Malakand Field Force, dat in maart 1898 verscheen. Naast schrijven schilderde Churchill ook veel. Tijdens zijn leven maakte hij ongeveer zeshonderd schilderijen.

Op 5 mei 1899 nam Churchill ontslag uit het Britse Leger en ging hij aan het werk als oorlogsverslaggever in Zuid-Afrika, tijdens de Tweede Boerenoorlog (1899-1902). Als oorlogsjournalist werd Churchill in november 1899 gevangengenomen door Boeren die een hinderlaag hadden gelegd, maar al na zo’n drie weken wist hij te ontsnappen. Deze ontsnapping, onder meer per trein, maakte Churchill tot een nationaal bekende Brit. Hij keerde in 1901 terug naar het Verenigd Koninkrijk en besloot de politiek in te gaan.

Politiek, diverse minstersposten, schrijfwerk & privéleven (1901-1939)

In de jaren 1901-1922 was Churchill lid van het Britse Lagerhuis en, na een korte onderbreking tijdens het interbellum, opnieuw van 1924 tot 1964. Aanvankelijk rekende Churchill zich tot de Conservative Party, maar in 1904 maakte hij de overstap naar de Liberal Party om in 1925 weer bij de conservatieven terug te keren.

Op 2 september 1908 stapte Winston Churchill in het huwelijksbootje met Clementine Hozier (1885-1977). Zij was net als Winston afkomstig uit aristocratische kringen. Samen kregen Winston en Clementine vijf kinderen, namelijk Diana Churchill (1909-1963), Randolph Churchill (1911-1968), Sarah Churchill (1914-1982), Marigold Churchill (1918-1921) en Mary Churchill (1922-2014).

Privé stond Churchill bekend om zijn Bourgondische levensstijl: hij rookte ongeveer acht tot tien Corona-sigaren per dag, begon zijn dag regelmatig met een Scotch whiskey en dronk sowieso veel alcohol. Churchill hield veel van katten en van humor. Een bekende anekdote over Churchills liefde voor katten is het verhaal dat Winston in een kattige bui op een zekere dag enorm tekeer ging tegen zijn huispoes. Het diertje vluchtte naar buiten en bleef weg. Churchill zette vervolgens een bordje achter het raam met daarop de tekst:

“Cat, come home, all is forgiven!”

In 1910 kreeg Churchill een post als minister van Binnenlandse Zaken. Als minister keerde hij zich tegen het vrouwenkiesrecht, dat indertijd een belangrijk politiek agendapunt was. Vervolgens was Churchill van 1911 minister van Marine. In 1917 kreeg hij een benoeming tot minister van Munitie. Toe de Eerste Wereldoorlog beëindigd was, werd Churchill minister van Oorlog en minister van Luchtvaart. Churchill was in deze tijd van mening dat er in Rusland moest worden ingegrepen om de Russische Revolutie de kop in te drukken.

Van november 1924 tot juni 1929 was Churchill minister van Financiën. Toen tijdens de nationale verkiezingen van 1929 de Conservative Party verloor, ontstond er binnen de partij een meningsverschil. Hierdoor werd Churchill toen geen partijleider. De jaren erna besteedde hij vervolgens voornamelijk aan schrijven. Zijn hoofdprojecten waren een vierdelige boekenserie over de Eerste Wereldoorlog (verschenen tussen 1923 en 1929 onder de titel The World Crisis), zijn autobiografie, in 1930 verschenen als My Early Life, en een vierdelige biografie over zijn voorouder John Churchill, getiteld Marlborough: His Life and Times, dat tussen 1933 en 1938 uitgebracht werd. Ook schreef Churchill in deze tijd voor periodieken. Bekend is een artikel uit 1930, ‘United States of Europe‘, waarin Churchill zijn gedachten uiteenzette over een toekomstig (meer) verenigd Europa.

In december 1931 ging Churchill naar de Verenigde Staten, voor een lezingentour. Zijn bedoeling was om de verliezen die hij door de Beurskrach van 1929 en de daaropvolgende economische crisis had gemaakt, goed te maken. In New York City werd hij hierbij aangereden door een auto en raakte gewond. Aan dit ongeval hield Churchill neuritis over.

Churchill presenteerde zich in de jaren 1930 als een van de weinige Britten die waarschuwde voor de opkomst van Adolf Hitler in Duitsland. Ook keerde hij zich fel tegen de appeasementpolitiek van Neville Chamberlain, die zijn summum beleefde in het Akkoord van München in september 1938.

Het optreden van Churchill gedurende de Tweede Wereldoorlog (1939-1945)

Toen in september 1939, na de Duitse aanval op Polen, Groot Brittannië betrokken raakte bij de Tweede Wereldoorlog, werd Churchill aangesteld als minister van Marine. Na enkele Britse nederlagen in Noorwegen in mei 1940 trad Chamberlain af als premier en nam Churchill zijn plaats in. Tijdens zijn eerste speech als Brits premier, op 13 mei 1940, deed Churchill een van zijn vele beroemde uitspraken:

“I have nothing to offer but blood, toil, tears and sweat” (Ik heb niets anders te bieden dan bloed, hard werk, tranen en zweet)

In hetzelfde jaar 1940, in oktober, werd Churchill partijleider van de Conservative Party, een functie die hij tot april 1955 bekleedde. Cruciaal qua oorlogsbijdrage was de invloed die hij had op de totstandkoming van de Amerikaanse Lend-Lease Act (11 maart 1941) van Franklin Roosevelt. Dit was een leenwet en pachtwet die de Engelsen kredietleveringen beloofde van Amerikaanse machines, producten en goederen die door het Verenigd Koninkrijk voor de oorlog ingezet konden worden. Het ging hierbij onder meer om wapens, militaire middelen en ook groot materieel zoals torpedobootjagers.

Churchill had, als lid van de Grote Drie (met Roosevelt en Stalin) een belangrijk aandeel in de onderhandelingen over de toekomst van Europa, op de Conferentie van Teheran, (1943), de Conferentie van Jalta (1945) en later dat jaar op de Conferentie van Potsdam (toen Harry Truman als Amerikaans president Roosevelt was opgevolgd).

Churchills leven na de Tweede Wereldoorlog (1945-1965)

Na de Tweede Wereldoorlog verloor Churchill, ondanks zijn prominente rol gedurende de oorlog, de Britse verkiezingen van juli 1945. Dit had te maken met meerdere factoren. Belangrijk was zijn afwijzing van de (aanstaande) onafhankelijkheid van India. Zo betitelde hij Mahatma Gandhi als een ‘opruiend advocaatje, verkleed als fakir’. Ook zijn weerstand tegen sociaal vooruitstrevende ideeën, zoals openbare gezondheidszorg en beter onderwijs voor de Britse jeugd, tastte zijn populariteit aan.

Tijdens de Fulton-speech, op 5 maart 1946, lanceerde Churchill de term IJzeren Gordijn (hoewel Joseph Goebbels dit begrip al eerder had gebruikt):

From Stettin in the Baltic to Trieste in the Adriatic an ‘iron curtain’ has descended across the Continent. Behind that line lie all the capitals of the ancient states of Central and Eastern Europe. Warsaw, Berlin, Prague, Vienna, Budapest, Belgrade, Bucharest and Sofia; all these famous cities and the populations around them lie in what I must call the Soviet sphere…”

In 1951 trad Churchill opnieuw aan als premier van het Verenigd Koninkrijk, een ambt dat hij tot 1955 zou vervullen. In dat jaar moest hij, vanwege zijn kwakkelende gezondheid, aftreden. Door een beroerte die hij in juni 1953 kreeg, was hij aan de linkerkant van zijn lichaam deels verlamd geraakt. Kort na zijn tachtigste verjaardag maakte Churchill bekend dat hij aftrad als premier. In 1953 ontving Churchill de Nobelprijs voor Literatuur voor zijn historisch werk over de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Churchill was een van de weinige Europese prominenten die het lukte om Amerikaans ere-staatsburger te worden. Deze eer werd hem in 1963 verleend door de Amerikaanse president John F. Kennedy.

Churchill stierf op 24 januari 1965, nadat hij voor de tweede keer een beroerte had gekregen. Hij werd op 30 januari 1965 ter aarde besteld in Bladon.

In 2002 werd Churchill in het BBC-programma 100 Greatest Britons verkozen tot invloedrijkste Brit uit de geschiedenis van het land. Hij eindigde voor prominente Britten als Isambard Kingdom Brunel (2), Charles Darwin (4), John Lennon (8), James Cook (12), Paul McCartney (19), Thomas Paine (34) en Freddie Mercury (58).

Enkele opmerkingen over de populariteit én de discutabele reputatie van Churchill

De reputatie van Churchill heeft twee kanten. Enerzijds kreeg Churchill, vooral door zijn optreden tijdens de Tweede Wereldoorlog, een cultstatus. Hij wist de Britse troepen en verzetsgroepen in het buitenland te inspireren met zijn vlammende speeches. Nog belangrijker was het feit dat hij de Britse oorlogsinspanning op peil wist te krijgen en de Amerikaanse president Franklin Delano Roosevelt wist te bewegen om de geallieerden materieel (en later fysiek) te steunen. Churchill heeft daarmee een beslissende rol in de geallieerde overwinning gespeeld.

Anderzijds hebben onderzoekers geconcludeerd dat Churchills handelen op momenten onacceptabel, onethisch of ondoordacht was. Om enkele voorbeelden te noemen van Winston Churchills vaak onderbelichte ‘duistere’ kant:

Bronnen ▼