Jan Steen bracht leven in de brouwerij

Een bekend gezegde uit de zeventiende eeuw is ‘een huishouden van Jan Steen’. In een huishouden van Jan Steen is het interieur rommelig en chaotisch. Dit soort wanordelijke taferelen zijn meermalen te zien op de schilderijen van de Leidse kunstschilder Jan Steen (1625-1679). Diezelfde Jan Steen maakte vermoedelijk nog een andere uitdrukking beroemd: ‘leven in de brouwerij brengen’.

Een dode bierbrouwerij

Naast schilderen hield Jan Steen zijn gezin in leven door het runnen van een bierbrouwerij in Delft. Deze heette “De Roscam” of “De Stange” en bevond zich op de Oude Delft 74, waar tegenwoordig een hotel is gevestigd. Steens vader was bierbrouwer en graankoopman en Jan had het vak vermoedelijk van hem geleerd. De bierbrouwerij van Jan Steen liep niet denderend en bestond maar enkele jaren, om precies te zijn van 1654 tot 1657.

Jan Steen, "De burgemeester van Delft en zijn dochter", 1655. Dit schilderij is gemaakt tegenover de brouwerij van Steen aan de Oude Delft en beeldt niet de Delftse burgemeester maar graanhandelaar Adolf Croeser en zijn dochter Catharina af. Twee jaar later, in 1657, stond Croeser borg voor Steen toen het met zijn bierbrouwerij snel bergafwaarts ging. Bron: Rijksmuseum. — Jan Steen, “De burgemeester van Delft en zijn dochter”, 1655. Dit schilderij is gemaakt tegenover de brouwerij van Steen aan de Oude Delft en beeldt niet de Delftse burgemeester maar graanhandelaar Adolf Croeser en zijn dochter Catharina af. Twee jaar later, in 1657, stond Croeser borg voor Steen toen het met zijn bierbrouwerij snel bergafwaarts ging. Bron: Rijksmuseum.

Een combinatie van factoren leidde ertoe dat de zaken niet goed liepen. Zo had de explosie van het geheime Delftse Kruithuis op 12 oktober 1654 een groot deel van de binnenstad weggeslagen, waardoor de klandizie terugliep. En volgens geruchten had Jan zijn zaakje(s) niet op orde. Er gingen verhalen dat hij zelf de grootste klant van de bierbrouwerij was, en – wellicht mede daardoor – er regelmatig niet in slaagde om aan de orderaanvragen te voldoen.

Steens vrouw zou eens ‘steen en been’ geklaagd hebben dat er in de bierbrouwerij van haar man niks te beleven viel. Het was er altijd saai, Jan was een luie donder; er gebeurde daar nooit iets. Steen voelde zich aangesproken en zou een stel levende eenden gekocht hebben, die hij liet rondzwemmen in de ketel van zijn brouwerij. De eenden vlogen natuurlijk ook door de brouwerij heen, waarna Steen de conclusie trok dat hij ‘leven in de brouwerij’ gebracht had. Lang duurde dit niet, want in 1657 was de brouwerij zo dood als een pier en besloot Steen om Delft te verlaten.

Steens ‘huishouden’

Steens andere grote hobby was schilderen en dat pakte hij secuurder aan. Zijn schilderijen zijn kleurig, vrolijk en laten zien dat er in de directe omgeving van Jan zeker ‘leven in de brouwerij’ was, althans: figuurlijk gezien. Ook zijn schilderkunsten leverden een aardig gezegde op: ‘een huishouden van Jan Steen’, die qua betekenis – er is chaos, wanorde, drukte, rommel – dezelfde richting opgaat als ‘leven in de brouwerij brengen’.

Slot

Het Van Dale Groot Uitdrukkingenwoordenboek (2006) dicht het gezegde ‘leven in de brouwerij brengen’ toe aan Jan Steen, maar helemaal onomstreden is dit niet. Spreekwoorddeskundige F.A. Stoett (1863-1936) schreef in de jaren 1920 van ‘een legende’, maar kwam niet met een alternatieve herkomst van de uitdrukking. Tot het tegendeel bewezen is moet ‘leven in de brouwerij’ dan ook toegeschreven worden aan Jan Steen.

Verder lezen: Lijst van historische uitdrukkingen (en scheldwoorden)
Een huishouden van Jan Steen – Herkomst van de uitdrukking

Boek: Groot Uitdrukkingenwoordenboek
Boek: Jan Steen. Schilder en verteller